نوبت کاری چیست؟ نحوه محاسبه شیفت‌های کاری

بر اساس قانون کار، کاری که در طول ماه به صورت چرخشی در شیفت‌های مختلف انجام شود، نوبت کاری نام دارد. این یعنی اگر کارکنان به گونه‌ای کار کنند که شیفت آن‌ها به‌طور متناوب در صبح، عصر یا شب جابه‌جا شود، مشمول این تعریف خواهند بود.

برای مثال، اگر یک کارگر یک هفته صبح، هفته بعد عصر و سپس شب کار کند، این نوبت‌کاری محسوب می‌شود. هدف از این قانون، تنظیم شرایط کار برای مشاغلی است که نیاز به فعالیت ۲۴ ساعته دارند، مانند:

• حمل‌ونقل و لجستیک
• مراکز درمانی و بهداشتی
• نیروگاه‌ها و تأسیسات انرژی
• نیروهای امنیتی و انتظامی
• تولید و خدمات عمومی

طبق ماده ۵۶ قانون کار، نوبت کاری به ۴ دسته تقسیم می‌شود:

• نوبت کاری صبح و عصر
• نوبت کاری صبح، عصر و شب
• نوبت کاری صبح و شب
• نوبت کاری عصر و شب

برای انجام محاسبات دقیق نوبت کاری و پیشگیری از اشتباهات، استفاده از ابزارهای مناسب ضروری است. اوراش به عنوان یک نرم‌افزار پیشرفته حسابداری، این فرآیند را ساده و دقیق انجام می‌دهد. با اوراش می‌توانید:

• شیفت‌های چرخشی را تنظیم کنید.
• حقوق و مزایا را مطابق قوانین کار محاسبه کنید.
• از بروز خطاهای انسانی جلوگیری کنید.

این سیستم به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با مدیریت هوشمند نوبت های کاری، بهره‌وری سازمان را افزایش دهند و در عین حال، تعادل بین کار و زندگی کارکنان را حفظ کنند.

در این مقاله، قصد داریم به‌طور کامل مفهوم نوبت کاری را بررسی کنیم، انواع مختلف آن را بشناسیم و روش‌های دقیق محاسبه نوبت کاری را توضیح دهیم.

نوبت کاری چیست؟

طبق ماده 55 قانون کار، کارِ نوبتی عبارت است از کاری که در طول ماه گردش دارد، به نحوی که نوبتها آن در صبح یا عصر یا شب واقع می‌شود.

به‌طور معمول، مشاغلی مانند بیمارستان‌ها، مراکز درمانی، کارخانه‌های تولیدی، واحدهای پشتیبانی شرکت‌ها و سایر کسب‌وکارهایی که تعطیلی در آن‌ها امکان‌پذیر نیست، به‌صورت نوبتی اداره می‌شوند. این شیفت‌ها اغلب به سه بازه زمانی صبح، عصر و شب تقسیم می‌شوند و به دلیل فشار کاری بیشتر در این مشاغل، قانون برای افرادی که به‌طور مستمر در این شیفت‌ها کار می‌کنند حقوق و مزایای بیشتری در نظر گرفته است تا سختی کارشان جبران شود.

انواع نوبت کاری

طبق قانون کار، ساعات کاری در شبانه‌روز به سه نوبت صبح، عصر و شب تقسیم می شوند. هر کدام از این نوبت ها شرایط و مزایای متفاوتی دارند که بر حقوق و دستمزد کارکنان تأثیر می‌گذارد. در ادامه، انواع نوبت کاری را بررسی می‌کنیم.

نوبت کاری صبح و عصر:

نوبت کاری صبح و عصر یکی از انواع شیفت‌های کاری است که در آن کارکنان در دو بازه زمانی مختلف، یعنی صبح و عصر، کار می‌کنند. در این نوع نوبت‌کاری، شیفت شب وجود ندارد و افراد فقط در طول روز فعالیت دارند. این مدل برای مشاغلی که نیاز به پوشش ساعتی طولانی‌تر دارند اما کار شبانه ضروری نیست، بسیار رایج است.

مثال:
فرض کنید کارکنان یک شرکت تولیدی در دو نوبت کاری فعالیت می‌کنند:

• نوبت صبح: از ساعت ۷:۰۰ تا ۱۵:۰۰
• نوبت عصر: از ساعت ۱۵:۰۰ تا ۲۳:۰۰

کارکنان در طول ماه به‌صورت چرخشی بین این دو شیفت جابه‌جا می‌شوند. مثلاً:

• هفته اول: شیفت صبح
• هفته دوم: شیفت عصر

طبق ماده 56 قانون کار، افرادی که در نوبت‌کاری صبح و عصر فعالیت دارند، ۱۰ درصد بیشتر از کارکنان عادی حقوق دریافت می‌کنند.

نوبت کاری صبح، عصر و شب

نوبت کاری صبح، عصر و شب به نوعی از نوبت‌کاری گفته می‌شود که در آن کارکنان در سه بازه زمانی ۸ ساعته به‌طور چرخشی کار می‌کنند. این مدل نوبت‌کاری برای مشاغلی که نیاز به فعالیت ۲۴ ساعته دارند، بسیار رایج است و معمولاً در صنایعی مثل بهداشت و درمان، نیروگاه‌ها، کارخانه‌ها و حمل‌ونقل استفاده می‌شود.

مثال:
فرض کنید یک مرکز درمانی برای پوشش شبانه‌روزی خدمات، سه شیفت کاری تعریف کرده است:

• شیفت صبح: ۷:۰۰ تا ۱۵:۰۰
• شیفت عصر: ۱۵:۰۰ تا ۲۳:۰۰
• شیفت شب: ۲۳:۰۰ تا ۷:۰۰ صبح

کارکنان به‌طور معمول هر هفته یا هر ماه بین این سه شیفت جابه‌جا می‌شوند. مثلاً:

• هفته اول: شیفت صبح
• هفته دوم: شیفت عصر
• هفته سوم: شیفت شب

طبق ماده 56 قانون کار، افرادی که در نوبت‌کاری صبح و عصر و شب فعالیت دارند، 15 درصد بیشتر از کارکنان عادی حقوق دریافت می‌کنند.

نوبت کاری صبح و شب

نوبت کاری صبح و شب به حالتی گفته می‌شود که کارکنان فقط در دو بازه زمانی صبح و شب کار می‌کنند و شیفت عصر وجود ندارد. معمولاً این نوع نوبت‌کاری در مشاغلی که نیاز به فعالیت مداوم دارند، اما حجم کار عصر کمتر است یا به نیروی کمتری نیاز دارند، دیده می‌شود.

مثال:

فرض کنید یک شرکت حمل‌ونقل برای مدیریت عملیات روزانه و شبانه، دو شیفت تعریف کرده است:

• شیفت صبح: ۷:۰۰ تا ۱۵:۰۰
• شیفت شب: ۲۳:۰۰ تا ۷:۰۰ صبح

کارکنان ممکن است به صورت هفتگی یا ماهانه بین این دو شیفت جابه‌جا شوند. مثلاً:

• هفته اول: شیفت صبح
• هفته دوم: شیفت شب

طبق ماده ۵۶ قانون کار، کارکنانی که در نوبتکاری صبح و شب فعالیت دارند، %22.5 بیشتر از کارکنان عادی حقوق دریافت می‌کنند.

نوبت کاری عصر و شب

نوبت کاری عصر و شب حالتی است که کارکنان در دو شیفت عصر و شب کار می‌کنند و شیفت صبح حذف می‌شود. این نوع نوبت‌کاری معمولاً در مشاغلی کاربرد دارد که فعالیت اصلی آن‌ها از بعدازظهر شروع می‌شود و تا نیمه‌شب یا صبح زود ادامه پیدا می‌کند.

مثال:

فرض کنید یک مرکز تماس شبانه‌روزی برای پشتیبانی مشتریان، دو شیفت کاری تعریف کرده است:

• شیفت عصر: ۱۵:۰۰ تا ۲۳:۰۰
• شیفت شب: ۲۳:۰۰ تا ۷:۰۰ صبح

کارکنان ممکن است به صورت هفتگی یا دوره‌ای بین این دو نوبت جابه‌جا شوند.

نحوه محاسبه نوبت کاری

طبق ماده ۵۶ قانون کار، کارگری که در طول ماه به طور نوبتی کار می‌کند و نوبت های کار وی در صبح و عصر واقع می‌شود ۱۰% و چنانچه در نوبت های صبح و عصر‌و شب قرار گیرد، ۱۵% و درصورتی که نوبتها به صبح و شب و یا عصر و شب بیفتد ۲۲.۵% علاوه بر مزد به عنوان فوق‌العاده نوبت کاری دریافت‌خواهد کرد.

درصد نوبت کاری به تفکیک در جدول زیر آورده شده است.

البته لازم به ذکر است که طبق ‌ماده ۵۸ قانون کار برای هر ساعت کار در شب تنها به کارگران غیر نوبتی ۳۵% اضافه بر مزد
ساعت کار عادی تعلق می‌گیرد.

نوبت کاری صبح و عصر:

تعداد ساعت نوبت کاری در عدد ۱۱۰ درصد ضرب شده و نتیجه آن در ۲۲۰ ساعت ضرب می‌شود و حقوق پایه کارگربرعددی که به دست می آید تقسیم می‌گردد.

نوبت کاری صبح، عصر و شب:

تعداد ساعت نوبت کاری در عدد 115 درصد ضرب شده و نتیجه آن در ۲۲۰ ساعت ضرب می‌شود و حقوق پایه کارگربرعددی که به دست می آید تقسیم می‌گردد.

نوبت کاری عصر و شب:

تعداد ساعت نوبت کاری در عدد 122.5 درصد ضرب شده و نتیجه آن در ۲۲۰ ساعت ضرب می‌شود و حقوق پایه کارگربرعددی که به دست می آید تقسیم می‌گردد.

نوبت کاری صبح و شب:

تعداد ساعت نوبت کاری در عدد 122.5 درصد ضرب شده و نتیجه آن در ۲۲۰ ساعت ضرب می‌شود و حقوق پایه کارگربرعددی که به دست می آید تقسیم می‌گردد.

محاسبه نوبت کاری در سال ۱۴۰۳

در سال ۱۴۰۳، محاسبه حقوق نوبت‌کاری بر اساس درصدهای تعیین‌شده در قانون کار انجام می‌شود. این درصدها به نوع نوبت‌کاری بستگی دارند و به شرح زیر هستند:

• نوبت‌کاری صبح و عصر: ۱۰٪
• نوبت‌کاری صبح، عصر و شب: ۱۵٪
• نوبت‌کاری صبح و شب: ۲۲.۵٪
• نوبت‌کاری عصر و شب: ۲۲.۵٪

برای محاسبه حقوق نوبت‌کاری، ابتدا باید حقوق پایه ماهانه کارگر را مشخص کنید. سپس، با توجه به نوع نوبت‌کاری، درصد مربوطه را به حقوق پایه اضافه کنید.

به عنوان مثال، اگر حقوق پایه ماهانه کارگری ۷۱,۶۶۱,۸۴۰ ریال باشد و در نوبت‌کاری صبح و عصر فعالیت کند، حقوق نوبت‌کاری او برای ماه 30 روزه به صورت زیر محاسبه می‌شود:

۷۱,۶۶۱,۸۴۰ ریال + (۱۰٪ × ۷۱,۶۶۱,۸۴۰ ریال) = ۷۸,۸۲۸,۰۲۴ ریال

در صورتی که کارگر در نوبت‌کاری صبح و شب یا عصر و شب فعالیت کند، درصد ۲۲.۵٪ اعمال می‌شود:

۷۱,۶۶۱,۸۴۰ ریال + (۲۲.۵٪ × ۷۱,۶۶۱,۸۴۰ ریال) = ۸۷,785,754 ریال

همچنین، برای نوبت‌کاری صبح، عصر و شب با درصد ۱۵٪:

۷۱,۶۶۱,۸۴۰ ریال + (۱۵٪ × ۷۱,۶۶۱,۸۴۰ ریال) = ۸۲,۴۱۱,۱۱۶ ریال

این محاسبات نشان می‌دهد که با افزایش تعداد شیفت‌های شبانه، درصد نوبت‌کاری و در نتیجه حقوق نوبت‌کاری افزایش می‌یابد

قانون محاسبه مرخصی در نوبت کاری

در کارهای نوبتی اعم از گردشی و غیر گردشی مانند ۱۲-۲۴ و ۲۴-۴۸ و ۸ ساعت گردشی، در هر نوبت مرخصی باید معادل ساعت کار موظفی همان شیفت و نوبت از مرخصی استحقاقی کارگران کسر شود.

مثال: کارگری که به صورت نوبت کاری و روزانه 8 ساعت مشغول به کار باشد، در صورتی که در طول یک ماه 30 روزه که دارای 4 جمعه نیز می‌باشد، یک روز (8 ساعت) مرخصی داشته باشد، میزان کسر از مرخصی ایشان چند ساعت خواهد بود:

تعداد روزهای حضور با کسر 4 روز جمعه = 26 روز

ساعات کارکرد:

26روز×8 ساعت = 208  ساعت

ساعت کار عادی در ماه مورد نظر:

26روز×7.33 ساعت = 191 ساعت

ساعت اضافه کاری کارگر:

208-191 = 17 ساعت

متوسط ساعات اضافه کاری در روز:

26روز÷17ساعت =0.66

ساعت کار عادی کارگر در روز:

7.34=8-0.66

بنابراین میزان کسر از مرخصی ایشان حدودا همان 7.33 ساعت خواهد بود.

محاسبه عیدی، سنوات و پاداش نوبت کاری

بر اساس مفاد قانون کار، مزایا و فوق‌العاده‌های مربوط به نوبت‌کاری جزئی از دستمزد مبنای کارگران محسوب نمی‌شود. بنابراین این پرداخت‌ها در محاسبه مواردی همچون عیدی، سنوات و اضافه‌کاری تأثیری نخواهند داشت.

شایان ذکر است که محاسبه و پرداخت عیدی، سنوات و پاداش پایان سال برای کارگران نوبت‌کار مطابق با ضوابط تعیین‌شده برای کارگران عادی انجام می‌پذیرد و صرفاً بر پایه حقوق و دستمزد اصلی کارگر محاسبه می‌شود.

جمع‌بندی

نوبت کاری یکی از سیستم‌های کاری مهم است که باعث تداوم فعالیت سازمان‌ها در طول شبانه‌روز می‌شود. آگاهی از قوانین کار، درصدهای نوبت کاری و نحوه محاسبه حقوق می‌تواند هم به کارفرماها کمک کند و هم حقوق کارگران را حفظ کند. استفاده از نرم‌افزارهایی مثل اوراش این محاسبات را ساده‌تر می‌کند و باعث شفافیت مالی در سازمان‌ها می‌شود. با رعایت دقیق قوانین و داشتن برنامه‌ریزی مناسب، می‌توان نوبت کاری را به یک مزیت رقابتی برای کسب‌وکارها تبدیل کرد.

سوالات متداول درباره نوبت کاری