موجودی کالا در حسابداری، انواع روش‌های ارزیابی و محاسبه

موجودی کالا چیست؟

موجودی کالا ، به انگلیسی inventory ، به تعداد و ارزش کالاها و مواد موجود در یک شرکت یا تجارت اطلاق دارد. اطلاعات موجودی کالا برای ارزیابی سلامت مالی شرکت و مدیریت زنجیره تأمین بسیار حیاتی است. موجودی کالا همچنین در تعیین سودآوری و راندمان کارآیی کمک بزرگی می کند.

در صورت سود و زیان، موجودی کالا به عنوان یکی از عناصر هزینه ها در نظر گرفته می شود و در محاسبه سود نهایی تاثیرگذار است. نحوه ثبت و ارزش گذاری موجودی کالا، تاثیر مستقیمی بر نتیجه نهایی شرکت دارد.

در عملیات مالی، موجودی کالا به عنوان یکی از دارایی های مهم مورد توجه قرار می گیرد. مدیران مالی و حسابداران برای رصد و کنترل موجودی کالا از تکنیک ها و استراتژی های مدیریت موجودی مختلفی استفاده می کنند تا بهینه سازی موجودی و کاهش هزینه ها را برای شرکت فراهم کنند.

از آنجا که مدیریت موجودی کالا اهمیت بسیاری در عملکرد مالی و عملیات شرکت دارد، می توان به دقت و دقت بسیاری در ثبت و ارزیابی موجودی کالا ادامه داد تا از دقت هر گزارش مالی و جریان گردش کالا مطمئن شویم.

موجودی کالا در حسابداری چیست؟

موجودی کالا به موجودی کالاهای قابل فروش یا استفاده در یک تجارت یا سازمان اشاره دارد. در حسابداری، موجودی کالا به عنوان دارایی تجاری شناخته می شود و به ارزش کل کالاهایی اطلاق می شود که در انبار یا در دسترس برای فروش یا استفاده وجود دارد.

موجودی کالا در حسابداری می تواند عبارت باشد از:

1. کالاهایی که برای فروش در نظر گرفته شده اند.
2. مواد مورد نیاز برای تولید کالا یا ارائه خدمات.
3. محصولات نهایی آماده برای تحویل به مشتریان.
4. هر نوع کالای دیگری که به عنوان بخشی از فعالیت تجاری نگهداری می شود.

سود و زیان در حسابداری موجودی کالا به عنوان یکی از عناصر مهم در دسته بندی هزینه ها در نظر گرفته می شود. محاسبه سود نهایی نیز به طور مستقیم تحت تأثیر موجودی کالا و تغییرات در آن قرار می گیرد.

مدیریت موجودی کالا در حسابداری نقش بسیار حیاتی دارد، زیرا میزان موجودی کالا می تواند تأثیر زیادی بر درآمد و سودآوری شرکت داشته باشد. به عنوان مثال، موجودی بیش از حد می تواند به زاویه های هزینه زیاد، افتادگی سرمایه گذاری، و حتی آسیب به اعتبار شرکت منجر شود.

با توجه به اصول حسابداری، موجودی کالا باید به درستی ثبت و ارزیابی شود، و این امر نیازمند سیستماتیک بودن و رعایت استانداردهای حسابداری معتبر می باشد.

ارزیابی موجودی کالا چیست؟

ارزیابی موجودی کالا یک فرآیند اساسی در حسابداری و مدیریت مالی است که به بررسی و ارزش گذاری موجودی کالاهای یک شرکت یا تجارت می پردازد. این فرآیند به کمک ارزیابی دقیقی از تعداد و ارزش موجودی کالاها می تواند به بهینه سازی موجودی، کاهش هزینه ها و بهبود عملکرد مالی کمک کند.

1. برای ارزیابی موجودی کالا، چندین رویکرد مختلف وجود دارد که از جمله آن ها می توان به روش FIFO (اولین وارد اولین خروج)، روش LIFO (آخرین وارد آخرین خروج)، و روش میانگین وزنی اشاره کرد. هر یک از این روش ها ممکن است بر اساس ماهیت فعالیت تجاری و نیازهای شرکت، برای ارزیابی موجودی کالا استفاده شود.
2. ارزیابی موجودی کالا همچنین به تعیین ارزش موجودی کالاها در دسترس و موجود در انبار واحد تجاری یا سازمان کمک می کند. این ارزش می تواند بر اساس قیمت تمام شده (ارزش تمام شده موجودی) یا قیمت برآوردی (مانند ارزش مقید) تعیین شود.
3. ارزیابی موجودی کالا دربرگیرنده یک فرآیند دقیق و دقیق است که نیازمند رفتار منظم، رصد دقیق موجودی، و استفاده از استانداردهای حسابداری قوی است. تصمیم گیری دربارهٔ انتخاب روش ارزیابی موجودی کالا نیز نیازمند بررسی دقیق موقعیت های مالی و تجاری و تأثیرات آن بر گزارش های مالی است.

به عنوان یک نکته اضافی، ارزیابی موجودی کالا نه تنها برای اهداف حسابداری بلکه برای بهبود عملکرد عملیاتی شما نیز اهمیت فراوانی دارد. این فرآیند می تواند به بهبود مدیریت موجودی و بهبود عملکرد مالی شرکت کمک کند.

روش های ارزیابی موجودی کالا

برای ارزیابی موجودی کالا، چندین روش وجود دارد که هر یک از آنها ویژگی ها و مزایا و معایب خاص خود را دارند.

1. روش FIFO (First-In, First-Out)

این روش بر اساس ایده این است که موجودی کالاها که اولین بار وارد شده اند، اولین بار از موجودی خارج می شوند. به عبارت دیگر، هزینه کالاها بر اساس قیمت آنها در زمان ورود به موجودی تعیین می شود.

2. روش LIFO (Last-In, First-Out)

در این روش، فرض بر این است که کالاهایی که آخرین بار وارد شده اند، اولین بار از موجودی خارج می شوند. این روش به این اعتقاد استوار است که موجودی کالاها با هزینه های آخرین خریداری شده ارزیابی می شود.

3. روش وزنی میانگین (Weighted Average Method)

در این روش، هزینه متوسط هر واحد محاسبه می شود و این هزینه به عنوان هزینه موجودی استفاده می شود. این روش معمولاً برای موادی که اندازه و قیمت های مختلف دارند، استفاده می شود.

4. روش ارزش خالص واقعی (Lower of Cost or Market Method)

این روش بر مبنای اولین مقدار میان هزینه کل و ارزش بازار کالاها ارزیابی می شود. اگر ارزش بازار کمتر از هزینه خرید باشد، موجودی با ارزش بازار برای صورت مالی استفاده می شود.

5. روش ارزش گردش (Retail Inventory Method)

این روش معمولا برای کسب وکار هایی که موجودی را در فروشگاه ها نگه می دارند، استفاده می شود. در اینجا، ارزش موجودی بر اساس درصدی از قیمت خرده فروشی کالاها تعیین می شود.

6. روش ارزش گردش ناتوان (Net Realizable Value Method)

در این روش، موجودی با کمیت و ارزشی که قابل فروش است، ارزیابی می شود. به عبارت دیگر، ارزش موجودی برابر با تخمینی از درآمد ناخالص فروش می شود.

همه این روش ها برای ارزیابی موجودی کالا مورد استفاده قرار می گیرند و هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب یک روش مناسب بر اساس نوع کسب وکار، نوع کالاها و البته تأثیر آن روی نتایج مالی بسیار اهمیت دارد.

موجودی کالا در ترازنامه

ترازنامه، یکی از اصولی ترین اسناد مالی است که وضعیت مالی یک شرکت را در یک زمان خاص نشان می دهد. این اسناد شامل دو بخش اصلی دارایی ها و مطالبات و بدهی ها است. حالا جایی که موجودی کالا وارد می شود، این قسمت متعلق به دارایی ها است.

موجودی کالا به عنوان یکی از دارایی های جاری یک شرکت در ترازنامه ثبت می شود. این بخش نشان دهنده مقدار مواد و کالاهایی است که شرکت در اختیار دارد و برای فروش یا استفاده در فرآیند تولید نگهداری می کند.

موجودی کالا در ترازنامه، در بخش دارایی های جاری، به عنوان یکی از عناوین زیر قرار می گیرد:

1. مواد اولیه: این شامل موادی است که برای تولید محصولات نهایی استفاده می شود. مثلاً، در صنایع تولیدی، موادی مانند چوب، پارچه، فلزات و …
2. کالاهای تولید نشده: این بخش شامل هزینه های مربوط به محصولات در دست تولید است. به عبارت دیگر، مواد و هزینه های مربوط به محصولاتی که هنوز تمام نشده اند.
3. کالاهای تمام شده: این بخش شامل هزینه تمام شده برای محصولاتی است که تماماً تولید شده و در انبار قرار دارند.

موجودی کالا نشان دهنده ارزش مالی که شرکت در قالب کالاها و مواد در اختیار دارد و ممکن است یکی از عوامل مهم در تصمیم گیری های مالی و استراتژیک شرکت باشد.

این موارد اهمیت زیادی دارند زیرا نشان می دهند که شرکت چه مقدار منابع مالی را در دسترس دارد که می تواند برای تولید محصولات استفاده نماید.

روش ادواری و دائمی ارزیابی و ثبت موجودی کالا

1- سیستم ادواری

در روش ثبت ادواری موجودی کالا خرید های انجام شده طی دوره در حسابی بنام “خرید” نگهداری می شود و حساب موجودی کالا در طول دوره مالی گردش ندارد و تا پایان دوره مالی و تا قبل ازاصلاحات بدون تغییر باقی می ماند و سپس با انجام دو ثبت اصلاحی ابتدا مبلغ موجودی کالا دراول دوره ازاین حساب حذف, سپس مبلغ موجودی کالای پایان دوره دراین حساب بدهکارمی شود.

2- سیستم دائمی

در روش ثبت دائمی برای ثبت رویدادهای مرتبط با گردش کالا از حساب موجودی کالا استفاده می شودکه با افزایش موجودی کالا (ناشی ازخریدکالا وبرگشت ازفروش ) وکاهش موجودی کالا (فروش وبرگشت ازخریدبه قیمت تمام شده ) بنا به مورد بدهکار وبستانکار می شود. بنابراین حساب موجودی کالا در دفتر به طور مستمر ودائمی گردش دارد و در هر زمان مانده موجودی کالا متعلق به واحد تجاری را نشان می دهد.

روش دائمی بهتر است یا ادواری

همانطور که در تعریف روش ادواری اشاره شد در روش ادواری فقط یک ثبت حسابداری در پایان دوره انجام می شود و این یعنی انجام کار به روش ساده اما اشکال آن در این است که در طول دوره موجودی ریالی انبار در اسناد حسابداری ثبت نیامده است و تاثیری در گزارشات حسابداری ندارد و این بدان معنا است که گزارشات حسابداری به اندازه کافی دقیق نیستند.

لذا می توان چنین نتیجه گرفت که روش دائمی مناسب تر ولی پر زحمت تر است.

در روش دائم موجودی کالا مقداری و ریالی کالا در لحظه محاسبه و ثبت میگردد. به عبارتی اگر عملیات خرید و یا فروش صورت گیرد در همان زمان حواله و یا رسیدی به انبار انجام می شود و موجودی (ریالی و مقداری) انبار اضافه و یا کسر می شود. در سیستم دائمی گردش کالا با ریز جزئیات نگهداری می شود. و در هر لحظه شما آمار دقیق موجودی کالا در انبارتان را خواهید داشت.

گاهی برای نگهداری کالاها که از ارزش ریالی کم برخوردار هستند و شمارش مقدارشان دشوار است مانند کالای پیچ در ابزار فروشی ها میتوان از روش ادواری استفاده کرد، در این روش خرید و رسید کالا بصورت دقیق ثبت می شود و در هنگام ثبت حواله و فروش تنها ارزش ریالی کالا نگهداری می شود و حساب فروش بستانکار می شود. در انتهای دوره مالی حساب موجودی کالا بر اساس میزان ورودی کالا در طی دوره و مقدار اول دوره ی آن  محاسبه و ارزش گذاری می شود و به عنوان موجودی پایان دوره و در سال بعد به عنوان موجودی اول دوره در حساب موجودی مواد و کالا (کالای آماده برای فروش) و همچنین در ترازنامه ثبت می گردد.

روش ادواری ثبت و نگهداری موجودی کالا

روش ادواری اسناد به صورت زیر در سیستم مالی ثبت می گردد :

سند خرید :

سند فروش :

با توجه به جداول فوق در سیستم ادواری، موقع ثبت اسناد فروش، در حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته هیچ مقداری درج نمی شود و تنها حساب فروش کالا مقدار میگیرد و بستانکار می شود.

حال برای درک بهتر این مطلب، به بررسی نحوه ی ثبت اسناد در سیستم دائمی می پردازیم :

سند خرید :

سند فروش :

با مقایسه جداول میبینید که اسناد خرید به یک شیوه ثبت می شوند اما اسناد فروش متفاوت هستند و در این سیستم بهای تمام شده کالای فروش رفته به موجودی مواد و کالا بدهکار می شود و مقدار می گیرد. بدین سبب در لحظه شما میتوانید موجودی ریالی و مقداری کالا هایتان را داشته باشید.
در حال حاظر اغلب موسسات مالی به خاطر وجود سیستم های حسابداری از روش دائمی استفاده می کنند.
در روش ادواری، به علت عدم ثبت موجودی کالاها در اسناد حسابداری کنترل لحظه ای موجودی مقداری کالا در انبار وجود ندارد و بصورت دوره ای اسناد ثبت می شود، باید برای تهیه هرگونه گزارشی که به حساب موجودی کالا مرتبط است از قبیل کارتکس کالا و گزارش سود زیان، حتما باید تا انتهای دوره صبر کرد و وضعیت حساب موجودی کالا تعیین گردد؛ موارد ذکر شده از جمله معایب این روش بود و سبب شده که اکثر حسابداران از این سیستم استفاده نکنند حتی برای کالاهایی که ارزش ریالی کمتری دارند.