محاسبه استهلاک اموال و دارایی ثابت( بررسی روش‌ها به همراه مثال)

استهلاک، یک هزینه حیاتی در حسابداری بوده و نقش اساسی در تخصیص بهینه هزینه دارایی‌های ثابت در دوره‌های مالی مختلف ایفا می‌کند و به مدیریت مالی کارآمد واحدهای اقتصادی یاری می‌رساند. مطالعات Deloitte نشان می‌دهد که بیش از 60 درصد شرکت‌ها در سطح جهانی از رویکردهای متنوعی برای محاسبه استهلاک دارایی‌های ثابت خود بهره می‌برند تا مدیریت مطلوبی بر هزینه‌های سرمایه‌ای داشته باشند. در این مقاله از سایت اوراش به بررسی روش‌های گوناگون محاسبه استهلاک اموال و دارایی‌های ثابت می‌پردازیم.

استهلاک در حسابداری چیست؟

استهلاک در حسابداری به فرایند تخصیص سیستماتیک بهای تمام شده یک دارایی بلندمدت مشهود در طول عمر مفید آن اطلاق می‌شود. این فرایند، مبنای تخصیص هزینه را فراهم می‌آورد و به‌منظور انطباق هزینه‌ها با درآمدهای حاصل از استفاده از دارایی، مطابق با اصل تطابق در حسابداری انجام می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر، از آنجا که دارایی‌های ثابت مانند ماشین‌آلات تولیدی در فرایند تولید و کسب درآمد نقش دارند، بهای تمام شده آن‌ها به تدریج و در طول سال‌های بهره‌برداری، به‌عنوان هزینه استهلاک شناسایی می‌گردد.

هدف از این کار، انعکاس دقیق‌تر عملکرد مالی واحد تجاری و ارائه تصویری روشن‌تر از سودآوری آن در طول زمان است. بدین ترتیب، هزینه استهلاک به‌عنوان بخشی از بهای تمام شده محصول یا خدمات تولید شده، در صورت سود و زیان منعکس می‌گردد و در نهایت، به کاهش ارزش دفتری دارایی در ترازنامه منجر می‌شود.

اهمیت استهلاک در مدیریت مالی شرکت‌ها

استهلاک، فرایندی مهم در مدیریت مالی شرکت‌هاست که به کاهش ارزش دارایی‌های ثابت در طول زمان به دلیل استفاده، فرسودگی یا منسوخ‌شدن اشاره دارد. اهمیت استهلاک در مدیریت مالی به دلایل زیر است:

• محاسبه دقیق سود و زیان: استهلاک به‌عنوان یک هزینه غیرنقدی در صورت سود و زیان ثبت می‌شود و با تطابق این هزینه با درآمد های حاصل از فعالیت دارایی های بکار گرفته شده ، محاسبه دقیق تری از سود و زیان دوره مالی مربوطه را ارائه می نماید.
• ارزیابی واقعی‌تر دارایی‌ها: استهلاک به کاهش ارزش دفتری دارایی‌ها در ترازنامه منجر می‌شود و این امر باعث می‌شود که وضعیت مالی شرکت به شکل واقعی‌تری به تصویر کشیده شود.
• تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری: با درنظرگرفتن استهلاک، مدیران مالی می‌توانند تصمیمات بهتری در خصوص خرید، نگهداری و یا جایگزینی دارایی‌ها اتخاذ کنند.
• برنامه‌ریزی مالی: استهلاک به شرکت‌ها کمک می‌کند تا برای تعمیر، نگهداری و یا جایگزینی دارایی‌های خود در آینده برنامه‌ریزی مالی دقیق‌تری داشته باشند.
• مدیریت مالیاتی: باتوجه‌به اینکه استهلاک به‌عنوان یک هزینه قابل‌قبول مالیاتی در نظر گرفته می‌شود، انتخاب روش مناسب استهلاک می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر میزان مالیات پرداختی شرکت داشته باشد.

عمر مفید دارایی چیست؟

مدت‌زمان موردانتظار برای استفاده از یک دارایی به‌منظور تولید درآمد یا ارائه خدمات، “عمر مفید” نامیده می‌شود. این مفهوم، لزوماً با عمر فیزیکی دارایی هم‌راستا نیست، بلکه بیانگر دوره‌ای است که دارایی در شرایط سودآور و قابل‌بهره‌برداری باقی می‌ماند. به بیان دقیق‌تر، عمر مفید، دوره‌ای است که یک دارایی برای یک کسب‌وکار، منفعت اقتصادی ایجاد کرده و قابلیت بهره‌برداری را دارا است. این دوره زمانی، بر اساس عوامل متعددی از جمله نوع و چگونگی استفاده از دارایی ، سطح تولید واقعی و شرایط نگهداری دارایی ها تعیین می‌گردد و نقش مهمی در محاسبات هزینه استهلاک ایفا می‌کند.

بهای تمام‌شده دارایی چگونه محاسبه می‌شود؟

بهای تمام شده یک دارایی، مفهومی اساسی در حسابداری است که به مجموع هزینه‌های صرف شده برای تحصیل و آماده‌سازی آن دارایی جهت استفاده اطلاق می‌گردد. این مبلغ، نه‌تنها شامل بهای خرید اولیه دارایی می‌شود، بلکه در برگیرنده کلیه مخارج جانبی ضروری برای بهره‌برداری از آن نیز هست.

محاسبه بهای تمام شده دارایی بر اساس فرمول ساده‌ای استوار است:

 قیمت خرید + اضافه‌هزینه‌های جانبی

این هزینه‌های جانبی از قبیل هزینه‌های حمل‌ونقل و بیمه گرفته تا نصب و راه‌اندازی، عوارض گمرکی (در صورت وجود) و مالیات‌های غیرقابل‌استرداد مرتبط با دارایی و هرگونه مخارج دیگری که برای رساندن دارایی به وضعیت عملیاتی مطلوب ضروری باشد، نیز در این محاسبه لحاظ می‌گردد.

فرایند محاسبه بهای تمام شده دارایی، شامل سه مرحله اصلی است. ابتدا، باید قیمت خرید دقیق دارایی مشخص گردد. در مرحله دوم، کلیه هزینه‌های جانبی مرتبط با آن شناسایی و فهرست شوند. در نهایت، تمامی این هزینه‌ها باقیمت خرید جمع شده تا بهای تمام شده نهایی دارایی به دست آید. این رقم، مبنای ثبت دارایی در دفاتر حسابداری و محاسبه استهلاک آن در طول عمر مفیدش خواهد بود.

ارزش اسقاط و ارزش دفتری به چه معناست؟

ارزش اسقاط، برآورد مبلغی است که یک دارایی پس از اتمام عمر مفید خود، از طریق فروش به‌عنوان ضایعات یا قطعات، عاید شرکت می‌کند. این مبلغ، در محاسبه استهلاک دارایی مورداستفاده قرار می‌گیرد و به طور غیرمستقیم، بر سود و زیان ناشی از فروش آن تاثیر می‌گذارد.

در مقابل، ارزش دفتری، نمایانگر ارزش دارایی در ترازنامه شرکت است. این ارزش، از کسر استهلاک انباشته از بهای تمام شده دارایی محاسبه می‌شود. با توجه به اینکه ارزش دفتری ناشی از قیمت دارایی در تاریخ خرید می باشد بنابراین می تواند با ارزش روز دارایی متفاوت باشد. در کشورهای با تورم بالا ، اختلاف بین ارزش دفتری و ارزش روز می تواند قابل توجه باشد.

روش‌های متداول محاسبه استهلاک دارایی ثابت

انتخاب روش مناسب استهلاک، به عوامل مختلفی از جمله ماهیت دارایی، الگوهای استفاده از آن و استانداردهای حسابداری بستگی دارد. همچنین انتخاب روش استهلاک و نرخ آن نیز می تواند بر اساس قوانین، مقررات نهادهای قانون‌گذار صورت می‌گیرد که این موضوع در ماده 149 قانون مالیات‌های مستقیم مورد توجه قرار گرفته است.

روش خط مستقیم (Straight Line Method)

روش خط مستقیم ساده‌ترین و پرکاربردترین روش محاسبه استهلاک شناخته می‌شود. در این روش، هزینه استهلاک به‌صورت یکنواخت و مساوی در طول عمر مفید دارایی تخصیص می‌یابد. به‌عبارت‌دیگر، ارزش اسقاط (ارزش باقیمانده) از بهای تمام شده دارایی کسر شده و نتیجه بر تعداد سال‌های عمر مفید تقسیم می‌شود. این روش زمانی مناسب است که میزان استفاده از دارایی و هزینه‌های تعمیر و نگهداری آن در طول عمر مفید، تقریباً ثابت باشد.

روش نزولی یا مانده نزولی (Declining Balance)

روش نزولی که گاهی اوقات با نام مانده نزولی نیز شناخته می‌شود، بر این اصل استوار است که دارایی‌ها در سال‌های اولیه عمر خود، کاهش ارزش بیشتری را تجربه می‌کنند. بر خلاف روش خط مستقیم، در این روش هزینه استهلاک در سال‌های اولیه بیشتر و به‌مرورزمان کاهش می‌یابد. در روش نزولی، نرخی ثابت بر ارزش دفتری دارایی (بهای تمام شده منهای استهلاک انباشته) ضرب می‌شود تا هزینه استهلاک دوره به دست آید. این روش برای دارایی‌هایی که به‌سرعت ارزش خود را از دست می‌دهند، مانند تجهیزات فناوری، مناسب است. هدف اصلی این روش، تخصیص هزینه‌های استهلاک به‌گونه‌ای است که بازتابی واقعی‌تر از کاهش ارزش دارایی با گذر زمان ارائه دهد.

روش ساعات کارکرد (Machine Hour Rate)

روش ساعات کارکرد بر این اصل استوار است که میزان استهلاک یک دارایی مستقیماً با میزان استفاده از آن مرتبط خواهد بود. به‌عبارت‌دیگر، هرچه دارایی بیشتر مورداستفاده قرار گیرد، استهلاک بیشتری نیز شناسایی می‌شود. در این روش، هزینه استهلاک هر دوره بر اساس ساعات کارکرد واقعی دارایی محاسبه می‌شود. این روش برای دارایی‌هایی که دارای کارکرد متغیر هستند، مانند ماشین‌آلات صنعتی، مناسب است.

نرخ استهلاک در این روش به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

نرخ استهلاک (به‌ازای هر ساعت) = (بهای تمام شده – ارزش اسقاط) / کل ساعات کار برآورد شده

به‌عنوان‌مثال، اگر بهای تمام شده یک ماشین 500,000 تومان، ارزش اسقاط آن 20,000 تومان و کل ساعات کار برآورد شده 10,000 ساعت باشد، نرخ استهلاک به‌ازای هر ساعت کار برابر با 48 تومان خواهد بود.

سپس، برای محاسبه استهلاک دوره جاری، نرخ استهلاک را در ساعات کارکرد واقعی دارایی در آن دوره ضرب می‌کنیم.

روش میزان تولید (Units of Production)

روش میزان تولید که گاهی اوقات روش استهلاک بر مبنای فعالیت نیز نامیده می‌شود، بسیار شبیه به روش ساعات کارکرد است. با این تفاوت که به‌جای ساعات کارکرد، میزان تولید به‌عنوان مبنای محاسبه استهلاک قرار می‌گیرد. این روش زمانی مناسب است که بتوان کارکرد یا فایده دارایی را بر حسب مقدار محصول قابل‌تولید برآورد کرد.

نرخ استهلاک در این روش به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

نرخ استهلاک (به‌ازای هر واحد تولید) = (بهای تمام شده – ارزش اسقاط) / کل تولید برآورد شده

به‌عنوان‌مثال، اگر بهای تمام شده یک ماشین 500,000 تومان، ارزش اسقاط آن 20,000 تومان و کل تولید برآورد شده 10,000 واحد باشد، نرخ استهلاک به‌ازای هر واحد تولید برابر با 48 تومان خواهد بود. (با فرض یکی بودن اعداد مثال قبل)

استهلاک دوره جاری با ضرب نرخ استهلاک در تعداد واحدهای تولید شده در آن دوره محاسبه می‌شود. در روش میزان تولید، هزینه استهلاک هر دوره متغیر است، اما مبلغ استهلاک تخصیص‌یافته به هر واحد محصول ثابت می‌ماند.

انتخاب بین روش ساعات کارکرد و روش میزان تولید به این بستگی دارد که کدام مبنا (ساعات کارکرد یا میزان تولید) بهتر نشان‌دهنده الگوی مصرف منافع اقتصادی دارایی باشد. در بسیاری از موارد، روش میزان تولید ترجیح داده می‌شود، زیرا تولید محصول نشان‌دهنده الگوی بهتری برای مصرف منافع اقتصادی دارایی است.

روش مجموع سنوات

روش مجموع سنوات (Sum-of-the-Years’ Digits – SYD) یک روش استهلاک کاهشی است. در این روش، هزینه استهلاک در سال‌های اولیه عمر دارایی بیشتر و در سال‌های پایانی کمتر خواهد بود. این روش برای دارایی‌هایی مناسب است که در سال‌های اولیه استفاده بیشتری دارند و باگذشت زمان، کارایی آنها کاهش می‌یابد.

برای محاسبه استهلاک در این روش، ابتدا باید مجموع سنوات عمر مفید دارایی را محاسبه کرد. به‌عنوان‌مثال، اگر عمر مفید دارایی 5 سال باشد، مجموع سنوات برابر است با: 1 + 2 + 3 + 4 + 5 = 15

سپس، هزینه قابل استهلاک (بهای تمام شده منهای ارزش اسقاط) در کسری ضرب می‌شود که صورت آن برابر با باقیمانده عمر مفید دارایی در ابتدای سال موردنظر و مخرج آن برابر با مجموع سنوات است.

به‌عنوان‌مثال، اگر بهای تمام شده یک دارایی 500,000 تومان، ارزش اسقاط آن 20,000 تومان و عمر مفید آن 5 سال باشد، استهلاک سال اول به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

استهلاک سال اول = (500,000 – 20,000) * (5 / 15) = 160,000

استهلاک سال دوم به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

استهلاک سال دوم = (500,000 – 20,000) * (4 / 15) = 128,000

و به همین ترتیب برای سال‌های بعد.

روش مجموع سنوات به تطابق بهتر هزینه‌های استهلاک با منافع اقتصادی حاصل از دارایی کمک می‌کند، زیرا در سال‌های اولیه که کارایی دارایی بیشتر است، هزینه استهلاک بیشتری شناسایی می‌شود.

روش قسط‌السنین (Annuity Method)

روش قسط‌السنین (Annuity Method) رویکردی است که در آن هزینه استهلاک بر مبنای ارزش فعلی اقساط عادی یک ریال یا نرخ سود تضمین شده (نرخ بازده سرمایه‌گذاری موردانتظار) معادل سپرده سرمایه‌گذاری بدهکار می‌شود. این روش از نظر محاسباتی به‌گونه‌ای طراحی شده که ارزش دارایی پس از پایان عمر مفید، به روش ارزش اقساط تقلیل یابد. در روش قسط‌السنین، هم‌زمان با شناسایی استهلاک سالانه به طور اقساط مساوی، سود تضمین شده سالانه به‌تدریج کاهش و استهلاک انباشته افزایش می‌یابد.

مبنای اندازه‌گیری استهلاک سالانه در این روش از طریق رابطه زیر به دست می‌آید:

(ارزش فعلی یک ریال با نرخ i به مدت n × ارزش باقیمانده) – بهای تمام شده دارایی= هزینه استهلاک

این روش بیشتر برای دارایی‌های گران‌قیمت و دارای عمر طولانی، مانند دارایی‌های نامشهود و تجهیزات پیشرفته، استفاده می‌شود، زیرا سود سرمایه‌گذاری و بهره‌وری آن‌ها در طول زمان کاهش می‌یابد.

جهت خرید نرم افزار به مشاوره نیاز دارید!؟

شماره تلفن همراه خود را وارد کنید کارشناسان ما با شما تماس خواهند گرفت.

نام و نام خانوادگی خود را وارد کنید(ضروری)

شماره تماس خود را وارد کنید(ضروری)

Δ

روش سرمایه‌گذاری وجوه استهلاکی

سرمایه‌گذاری وجوه استهلاکی روشی است که شرکت‌ها با استفاده از آن می‌توانند بودجه لازم برای جایگزینی دارایی‌ها در پایان عمر مفید آن‌ها را تامین کنند. این روش به شرکت‌ها کمک می‌کند تا منابع مالی لازم را برای خرید دارایی‌های جدید در آینده فراهم کنند و از پرداخت هزینه‌های بهره ناشی از وام جلوگیری کنند.

نکات مهم در این روش عبارت‌اند از:

• تضمین منابع مالی: شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری سالانه مبالغ استهلاکی، از دسترسی به منابع مالی لازم برای جایگزینی دارایی‌ها اطمینان حاصل می‌کنند.
• کاهش هزینه‌های بهره: با سرمایه‌گذاری وجوه استهلاکی، شرکت‌ها می‌توانند از پرداخت بهره ناشی از وام‌های آینده جلوگیری کنند.
• پایداری مالی: این روش موجب تقویت پایداری مالی شرکت‌ها می‌شود، زیرا شرکت‌ها نیازی به وابستگی به وام‌دهندگان خارجی نخواهند داشت.

مقایسه روش‌های استهلاک

روش خط مستقیم، با تقسیم بهای تمام شده دارایی منهای ارزش اسقاط بر عمر مفید آن، هزینه‌ای ثابت در هر دوره ارائه می‌دهد. سادگی این روش از مزایای آن است، درحالی‌که عدم تطابق با کاهش ارزش واقعی دارایی در سال‌های عمر مفید، از معایب آن محسوب می‌شود. در مقابل، روش نزولی با اعمال نرخی ثابت بر ارزش دفتری دارایی، هزینه‌های استهلاک بیشتری در سال‌های اولیه و هزینه‌های کمتری در سال‌های بعدی نشان می‌دهد. این روش، تطابق بیشتری با کاهش ارزش واقعی دارایی دارد، اما محاسبات پیچیده‌تری دارد.

چه روشی برای چه نوع دارایی مناسب‌تر است؟

روش خط مستقیم برای دارایی‌هایی مناسب است که استفاده از آن‌ها در طول عمر مفید، یکنواخت است و هزینه‌های نگهداری نسبتاً ثابتی دارند. در مقابل، روش نزولی برای دارایی‌هایی که در سال‌های اولیه استفاده، کاهش ارزش بیشتری دارند، مانند تجهیزات فناوری، مناسب‌تر است.

بررسی تطابق هزینه‌ها با درآمد در هر روش

روش نزولی، با تخصیص هزینه‌های بیشتر در سال‌های اولیه، تطابق بهتری با درآمد حاصل از دارایی در این دوره‌ها دارد. درحالی‌که روش خط مستقیم، تطابق کمتری با درآمد در سال‌های اولیه دارد.

در ماده 149 قانون مالیات های مستقیم و آیین نامه مربوطه روش های خط مستقیم و مانده نزولی به عنوان روش های استهلاک مجاز معرفی شده اند . بنابراین اگر استفاده از سایر روش های استهلاک از نظر مدیریت ارجحیت داشته باشد تا زمانی که مبلغ هزینه استهلاک مطابق آن روش از مبلغ هزینه استهلاک طبق قوانین مالیاتی بیشتر محاسبه نشده باشد می تواند از نظر مالیاتی به عنوان هزینه قابل قبول لحاظ گردد.

استفاده از نرم‌افزار اوراش در محاسبه استهلاک

در عصر حاضر، فناوری و روش‌های خودکار به رکن اساسی در دنیای حسابداری تبدیل شده‌اند. سازمان‌ها و شرکت‌ها نیازمند نرم‌افزارهای حسابداری جامع و یکپارچه مانند اوراش برای انجام محاسبات دقیق و قابل‌اعتماد در فرآیندهای مالی هستند. سیستم مدیریت دارایی ثابت، به‌عنوان یک راهکار کارآمد، نقش حیاتی در این راستا ایفا می‌کند.

سیستم دارایی ثابت، با ارائه محاسبات دقیق و جامع، بسیاری از محدودیت‌های روش‌های سنتی را مرتفع می‌سازد. با تعیین نحوه پلاک‌گذاری و تعریف الگوی موردنظر، محاسبه استهلاک به‌صورت خودکار انجام می‌شود. این سیستم، امکان محاسبه استهلاک بر اساس روش‌های مختلف (مستقیم، نزولی) را برای هر دارایی به تفکیک ماهانه فراهم می‌آورد.

درحالی‌که برخی از کاربران برای نگهداری گردش دارایی و محاسبه استهلاک از فایل اکسل بهره می‌برند، بسیاری از آنان از کمبود امکانات اکسل در ثبت تمامی گردش‌های دارایی ثابت و احتمال بروز خطا در محاسبات استهلاک شکایت دارند. سیستم دارایی ثابت، با ارائه یک پلتفرم متمرکز و خودکار، به شرکت‌ها کمک می‌کند تا محاسبات مالی دقیق‌تری داشته باشند و از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کنند.

نکات مهم در انتخاب روش مناسب استهلاک

انتخاب روش مناسب استهلاک برای یک دارایی ثابت، به عوامل مختلفی از جمله نوع دارایی، عمر مفید آن، روش استفاده، و سیاست‌های شرکت در قبال نگهداری و واگذاری دارایی بستگی دارد. در ادامه به بررسی نکات مهم در این زمینه می‌پردازیم:

• نوع دارایی
• عمر مفید دارایی
• نحوه استفاده از دارایی
• سیاست‌های شرکت
• قوانین و مقررات
• دقت و سهولت محاسبه

نتیجه‌گیری؛ مدیریت استهلاک برای بهبود عملکرد مالی

مدیریت صحیح استهلاک دارایی‌ها، عنصری مهم در گزارشگری مالی دقیق و تخصیص بهینه منابع در سازمان‌ها است. استهلاک، به‌عنوان کاهشی سیستماتیک در ارزش دارایی‌های ثابت طی عمر مفید آن‌ها، هزینه‌ای ضروری محسوب می‌شود که باید به‌درستی محاسبه و ثبت گردد. انتخاب روش استهلاک مناسب، از جمله خط مستقیم یا نزولی، بستگی به ماهیت دارایی و الگوی مصرف منافع اقتصادی آن دارد. نرم‌افزارهای حسابداری مانند اوراش با ارائه ابزارهای خودکار و دقیق، نقش مهمی در تسهیل و بهبود فرایند محاسبه استهلاک ایفا می‌کنند. استفاده از این نرم‌افزارها ضمن کاهش خطاهای محاسباتی، امکان ردیابی دقیق دارایی‌ها و بهینه‌سازی مدیریت آن‌ها را فراهم می‌آورد.

سوالات متداول درباره استهلاک دارایی‌ها