چک چیست؟

چک چیست؟

چک سندی تجاری است که بانک آن را به افراد واجد شرایط اعطا می‌کند. اصلی‌ترین هدف تعریف و صدور چک، جایگزینی آن با پول نقد و اسکناس و قابلیت پرداخت وجوه مدت‌دار است. افراد و دارندگان این سند تجاری، این قابلیت را دارند تا در خریدهای خود از چک به‌جای پول نقد استفاده کنند. هنگام انتقال پول، چک‌ها در مقایسه با پول نقد، به‌عنوان روشی ایمن‌تر و مطمئن‌تر محسوب می‌شوند، به‌ویژه زمانی که صحبت از مبالغ کلان در میان باشد.

افراد موظف‌اند هنگام صدور چک مبلغ موردنظرشان را هم به‌صورت عددی و هم به‌صورت حروف درج کنند. گذشته از این، باید مواردی از جمله امضاء، عدم خط‌خوردگی و … را نیز در صدور چک رعایت کنند تا این سند تجاری برای بانک دارای اعتبار باشد و طرف دریافت‌کننده در نقدکردن آن مشکلی نداشته باشد. باید توجه داشت که مهر و اثر انگشت در صدور چک‌ها مجاز نیست و تنها چک‌های امضاء شده معتبر به شمار می‌روند.

انواع چک

بعد از پاسخ به این سوال که چک چیست؟ وقت آن است که با انواع چک آشنا شویم. همان‌طور که گفتیم، چک‌ها اسنادی تجاری‌اند که در معاملات و تبادل پول میان افراد و یا سازمان‌های مختلف کاربرد دارند و معمولاً برای انتقال مبالغ کلان کاربرد دارند. بر اساس نوع معامله و نوع کاربرد، می‌توان چک‌ها را به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. چک‌ها بر اساس صادرکننده به دودسته تقسیم می‌شوند:

•  چک‌های صادر شده توسط فرد
•  چک‌های صادر شده توسط بانک

در ادامه با سایر انواع چک آشنا خواهیم شد.

چک معمولی

چک معمولی چکی است که صاحب حساب آن را در وجه دیگران صادر می‌کند، این چک به اعتبار مالی خاصی وابسته نیست و تنها بر اساس اعتبار شخص صاحب حساب قابل‌اطمینان است. این نوع چک‌ها باید در سامانه صیاد ثبت شوند.

چک مسافرتی

چک مسافرتی، که به‌عنوان تراول چک نیز شناخته می‌شود، نوعی چک است که توسط بانک صادر می‌شود و مبلغ آن از پیش روی چک درج شده است.

چک تضمین شده

چک تضمین‌شده یا بانکی نوعی چک است که به درخواست مشتری توسط بانک صادر می‌شود و در وجه خودبانک صادرکننده یا یکی از شعب آن قرار دارد. تضمین پرداخت وجه توسط بانک مزیت این چک است.

چک سفید امضا

چک سفید امضا نوعی چک است که صادرکننده آن را امضا کرده، اما نام گیرنده، تاریخ و سایر جزئیات را در آن ذکر نکرده است. صدور چک سفید امضا ریسک بالایی دارد و باید همواره به شخصی سپرده شود که مورداعتماد و امین صادرکننده چک است. چک سفید امضا معمولاً به‌عنوان تضمین کاربرد دارد.

چک تایید شده

چک تأیید شده، برخلاف چک‌های عادی، از اعتبار پرداختی بالاتری برخوردار است، زیرا بانک موجودی لازم را در حساب صادرکننده تأیید کرده و به میزان مبلغ چک، آن را جدا و مسدود می‌کند. به‌این‌ترتیب، وجه تأیید شده تنها به دارنده چک پرداخت می‌شود.

چک رمزدار یا بین بانکی

چک رمزدار یا بین‌بانکی به درخواست مشتری توسط بانک برای یکی دیگر از بانک‌های کشور صادر می‌شود و به انتقال وجه از حساب مشتری به بانک مقصد کمک می‌کند. این نوع چک‌ها همراه با رمز ویژه صادر می‌شوند.

چک مدت دار

چکی که تاریخ صدورش با تاریخ سررسید تفاوت داشته باشد چک مدت‌دار نام دارد. به بیان دیگر، صادرکننده چک مدت‌دار می‌تواند تاریخ وصول آن را به ماه‌ها یا حتی سال‌های آینده موکول کند.

ارکان و اجزای تشکیل دهنده چک چیست؟

بر اساس قوانین بانکی و قوانین مرتبط با چک، به‌منظور صادرکردن هر ورق چک، باید به سه رکن مهم چک توجه داشت؛ بنابراین سه رکن اصلی چک، عبارت‌اند از:

•  صادرکننده چک
•  دارنده چک
•  محال علیه چک

ناگفته نماند که چک‌ها می‌توانند ارکان دیگری نیز مانند شماره مسلسل، شماره‌حساب جاری، تاریخ پرداخت، مبلغ، حل امضا و… داشته باشند. در ادامه هر یک از سه رکن اصلی چک را توضیح می‌دهیم.

صادرکننده چک چیست؟

اولین رکن چک، صادرکننده آن است؛ یعنی فردی که مالک حساب بانکی است و با تکمیل و امضای برگ چک، تعهد پرداخت مبلغ مشخصی را بر عهده می‌گیرد.

دارنده چک چیست؟

دارنده چک دومین رکن اصلی چک است و به فردی اطلاق می‌شود که چک به نام او صادر شده است. چک می‌تواند در وجه شخص معین، به حواله‌کرد، یا دروجه‌حامل باشد. همچنین، کسی که چک از طریق پشت‌نویسی یا وراثت به او منتقل شده است نیز دارنده چک محسوب می‌شود. طبق قانون، تنها دارنده چک حق شکایت کیفری از چک برگشتی را دارد.

محال علیه چک چیست؟

سومین رکن چک، محال علیه است. «محل» در اسناد تجاری به معنای پول است و چک بی‌محل، به چکی اشاره دارد که حساب آن موجودی ندارد. محال علیه به محلی گفته می‌شود که پول یا اعتبار چک در آن نگهداری می‌شود، و در مورد چک‌ها، این محل تنها بانک است.

جرائم و مجازات مربوط به چک چیست؟

در قوانین ایران، جرائم مربوط به چک و مجازات‌های آن در قانون مجازات اسلامی و قانون تجارت مورد بررسی قرار می‌گیرد. در زیر به برخی از مهم‌ترین جرائم و مجازات‌های مربوط به چک اشاره می‌شود:

صدور چک بلامحل

طبق ماده ۲ قانون صدور چک، صدور چک بلامحل (چکی که موجودی کافی در حساب صادرکننده ندارد) جرم محسوب می‌شود.

مجازات این جرم حبس از ۶ ماه تا ۲ سال یا جزای نقدی معادل مبلغ چک است.

صدور چک با علم به عدم موجودی

اگر صادرکننده چک با علم به عدم موجودی اقدام به صدور چک کند، مجازات آن مشابه صدور چک بلامحل است.

مجازات تقلب در چک چیست؟

تغییر یا دستکاری در اطلاعات چک (مبلغ، تاریخ، امضا و…) می‌تواند به‌عنوان تقلب تلقی شود و مجازات آن حبس از ۱ تا ۷ سال و جزای نقدی است.

مجازات عدم پرداخت چک چیست؟

در صورت عدم پرداخت چک به دلیل مسدود بودن حساب یا عدم موجودی، دارنده چک می‌تواند علیه صادرکننده شکایت کند و در صورت اثبات جرم، مجازات‌هایی مشابه موارد فوق برای صادرکننده در نظر گرفته می‌شود.

مجازات کلاهبرداری با استفاده از چک چیست؟

اگر فردی با استفاده از چک‌های جعلی یا تقلبی اقدام به کلاهبرداری کند، مجازات آن می‌تواند حبس از ۱ تا ۷ سال و جزای نقدی باشد.

نکات مهم:

•  دارنده چک باید ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور چک، اقدام به طرح شکایت کند.
•  برای پیگیری حقوقی، دارنده چک باید به بانک مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت دریافت کند.
•  در برخی موارد، اگر صادرکننده چک قبل از صدور حکم قضایی، مبلغ چک را پرداخت کند، ممکن است از مجازات معاف شود.

جمع بندی

در این مقاله، با چک‌ها که در حقیقت اسنادی تجاری‌اند و در نقل‌وانتقال پول بین افراد و شرکت‌ها کاربرد دارند، آشنا شدیم؛ علاوه بر این، انواع و ارکان آن را نیز شناختیم. اگر در مورد قوانین و مقررات مرتبط با چک‌ها پرسشی دارید، حتماً از قسمت نظرات در انتهای همین صفحه آن را با ما درمیان بگذارید تا کارشناسان و اساتید ما شما را راهنمایی کنند.

سوالات متداول