مالیات عملکرد (درآمد) اشخاص حقیقی و حقوقی و نحوه رسیدگی مالیاتی

مقدار این مالیات بر اساس میزان درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی در طول دوره یک سال مالیاتی با عنوان مالیات بر عملکرد یا مالیات بر درآمد محاسبه می‌شود. مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی، هر کدام قوانین خاص خودشان را دارند.

مفهوم مالیات بر درآمد یا مالیات بر عملکرد

طبق قانون کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی مکلف هستند در پایان سال مالی، گزارش کاملی از درآمد و هزینه‌های جاری که همان اظهارنامه عملکرد می باشد تا پایان موعد مقرر پیش بینی شده برای اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی به سازمان امور مالیاتی کشور ارسال کنند. پس از ارسال اظهارنامه، سازمان امور مالیاتی پس از رسیدگی، میزان هزینه‌ها را از درآمد یک مجموعه در یک سال مالی کسر کرده تا سود خالص آن مجموعه را به دست آورد تا در نهایت، درصدی از این سود که طبق قانون برای اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی تعیین گردیده را به‌عنوان مالیات بر عملکرد دریافت می کند.

نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی یا صاحبان مشاغل

طبق ماده 97 قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص حقیقی و صاحبان مشاغل موظف هستند تا پایان روز 31 خردادماه، گزارش درآمد و هزینه‌های خود را در طول یک سال مالی از طریق اظهارنامه مالیاتی به سازمان امور مالیاتی اعلام کنند. مالیات اشخاص حقیقی مطابق با ماده 131 قانون مالیات مستقیم و بر اساس نرخ‌های زیر محاسبه خواهند شد:
تا مبلغ 500 میلیون ریال اول درآمد مشمول مالیات نرخ 15 درصد
مازاد بر مبلغ 500 میلیون ریال تا سقف یک میلیارد ریال درآمد مشمول مالیات نرخ 20 درصد
مازاد یک میلیارد ریال درآمد مشمول مالیات با نرخ 25 درصد
لازم به ذکر است به ازای هر ده درصد (10%) افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آنها، یک واحد درصد و حداکثر تا پنج واحد درصد از نرخهای مذکور کاسته می شود که شرط برخورداری از این تخفیف تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و تسلیم اظهارنامه مالیاتی مربوطه در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی است.

نکته

درآمد شرکت‌های مدنی و درآمدهای حاصل از فعالیت‌های مضاربه (به شرط آن که صاحب سرمایه شخص حقیقی باشد) که طبق ماده 571 تا 606 قانون مدنی به تعریف و ویژگی های شرکت های مدنی پرداخته است، نیز مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی خواهد بود.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

طبق ماده 105 قانون مالیات‌های مستقیم، مجموع درآمد شرکت‌ها و درآمد حاصل از فعالیت‌های انتفاعی اشخاص حقوقی از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران، پس از اعمال زیان‌های حاصل از منابع غیرمعاف و کسر معافیت‌های در نظر گرفته‌شده، مشمول مالیات بر درآمد خواهد بود.
بر اساس ماده 110 قانون مالیات مستقیم، اشخاص حقوقی موظف هستند گزارش درآمد و هزینه‌های مربوط به عملکرد یک سال مالی را با ارسال اظهارنامه مالیاتی، ترازنامه، حساب سود و زیان متکی به دفاتر و اسناد و مدارک، تا حداکثر 4 ماه پس از پایان سال عملکرد مالی، در اختیار سازمان امور مالیاتی کشور قرار دهند که مالیات بر درآمد آن با نرخ 25 درصد محاسبه خواهد شد.

تفاوت های مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی

• • نرخ محاسبه مالیات
• نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی بر اساس میزان درآمد از 15 درصد تا 25 درصد متغیر است و نرخ مالیات اشخاص حقوقی، بدون در نظر گرفتن میزان درآمد، 25 درصد تعیین می‌شود.
• •  مهلت ارسال اظهارنامه مالیاتی
• اشخاص حقیقی تا 31 خرداد سال بعد و اشخاص حقوقی حداکثر تا 4 ماه پس از پایان سال مالی که معمولا 31 تیر است، برای ارسال اظهارنامه مالیاتی فرصت دارند.
• • اسناد و مدارک قابل‌ ارائه
• اشخاص حقیقی موظف هستند علاوه‌ بر اظهارنامه مالیاتی یا فرم تبصره 100، دفاتر قانونی متناسب با گروه شغلی خود را نیز به سازمان امور مالیاتی کشور ارائه کنند. ولی اشخاص حقوقی باید علاوه‌ بر اظهارنامه مالیاتی، ترازنامه، حساب سود و زیان، فهرست دقیق هویت سهام‌داران و شرکا و تغییرات مربوط به اشخاص حقیقی مجموعه را در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار دهند.
• • معافیت‌های مالیاتی
• اشخاص حقیقی از معافیت تا سقف معافیت مالیات حقوق موضوع ماده 84 مالیات های مستقیم برخوردار هستند، در صورتی‌ که اشخاص حقوقی مشمول هیچ‌گونه معافیت مالیاتی نخواهند شد.

شباهت های مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی

• • طبق ماده 189 قانون مالیات‌های مستقیم، درصورتی‌که اسناد و مدارک مودی طی 3 سال متوالی مورد قبول واقع شده و پرداخت مالیات توسط آن‌ها بدون مراجعه به هیئت حل اختلاف صورت پذیرد، 5 درصد اصل مالیات سه سال به مودی، فارغ از حقیقی یا حقوقی بودن، بازگردانده می‌شود.
• • طبق ماده 131 قانون مالیات‌های مستقیم، مربوط به اشخاص حقیقی و ماده 105 همین قانون مربوط به اشخاص حقوقی، به شرط تسویه بدهی‌های مالیاتی سال گذشته و ارائه اظهارنامه در موعد مقرر، به ازای هر 10 درصد افزایش درآمد ابزاری نسبت به درآمد ابزاری سال گذشته، 1 واحد درصد و حداکثر 5 واحد درصد از نرخ تعیین مالیات کاسته می‌شود.
• • طبق ماده 192 قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص حقیقی یا حقوقی در صورت عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در مدت زمان مقرر یا کتمان درآمد واقعی، مشمول 30 درصد جریمه غیرقابل ‌بخشش خواهند بود.
• • بر اساس ماده 190 قانون مالیات‌های مستقیم، به ازای هر یک ماه دیرکرد در پرداخت مالیات، 2.5 درصد جریمه بر مبلغ مالیات به ازای هر ماه محاسبه خواهد شد.
• مبدأ احتساب جریمه در مورد مودیانی که مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی هستند نسبت به مبلغ مندرج در اظهارنامه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم ‌آن و نسبت به مابه‌الاختلاف از تاریخ مطالبه و در مورد مودیانی که از تسلیم اظهارنامه خودداری نموده یا اصولا مکلف به تسلیم اظهارنامه نیستند،‌ تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه یا سررسید پرداخت مالیات حسب مورد می‌باشد.
• • طبق ماده 194 قانون مالیات مستقیم، اختلاف بیش از 15 درصد درآمد ابزاری با درآمد قطعی‌شده موجب لغو بخشودگی تا 3 سال و تعلق جریمه به مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی خواهد شد.
• • بر اساس ماده 156 قانون مالیات‌های مستقیم، مهلت رسیدگی به اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی حداکثر تا یک سال بعد از تاریخ انقضای مهلت ارسال اظهارنامه خواهد بود.
• در صورتی که ظرف مدت مذکور برگ‌ تشخیص درآمد صادر ننماید و یا تا سه ماه پس از انقضای یک سال ‌فوق الذکر برگ تشخیص درآمد مذکور را به مودی ابلاغ نکند اظهارنامة مودی قطعی تلقی می‌شود.
• • طبق ماده 157 قانون مالیات‌های مستقیم، مرور زمان مالیاتی به‌منظور رسیدگی به تخلفات و دریافت مالیات، 5 سال از سررسید پرداخت مالیات خواهد بود و پس از گذشتن پنج سال مذکور مالیات‌ متعلق قابل مطالبه نخواهد بود، مگر این که ظرف این مدت درآمد مودی تعیین و برگ تشخیص مالیات صادر و حداکثر ظرف سه ماه ‌پس از انقضای پنج سال مذکور برگ تشخیص صادره به مودی ابلاغ ‌شود.
• نحوه رسیدگی به پرونده های مالیاتی اشخاص حقیقی
• • اگر مؤدی بدون توجه به دعوتنامه هیچ کدام از اسناد و مدارک خواسته شده را در مهلت مقرر ارائه ندهد، سازمان امور مالیاتی بدون هیچ گونه پیش شرطی، گزارش رسیدگی را به صورت علی الراس صادر خواهد کرد.
• • اگر مؤدی مدارک و اسناد درخواستی را مطابق ابلاغیه به سازمان امور مالیاتی ارسال نماید، ولی مدارک و اسناد کامل نباشد و مؤدی مطابق تکالیف درج شده در آیین نامه اجرایی ماده 95 قانون مالیات مستقیم، مدارک را ارائه نداده نباشد، در این حالت اداره امور مالیاتی گزارش را به صورت علی الرأس صادر می کند.
• • چنانچه مؤدی مدارک و اسناد درخواستی را ارائه دهد و مدارک و اسناد را نیز مطابق آئین نامه اجرایی ماده 95 قانون مالیات مستقیم بوده و در زمان مقرر هم به واحد رسیدگی به پرونده تحویل داده شود، رسیدگی به دفاتر و اسناد مورد پذیرش قرار گرفته و بررسی درآمد و برگشت هزینه ها به صورت علی الرأس خواهد بود.

نحوه رسیدگی به مالیات اشخاص حقوقی

به دو روش زیر انجام می گردد :

1. رسیدگی بر مبنای دفاتر
   پرونده مودی در این روش به صورت کامل مورد بررسی قرار می گیرد و درآمد و هزینه های ارائه شده از نظر مودی مورد قبول بوده باشد اما ممکن است که هزینه ها مورد قبول در رسیدگی نباشد و در این مورد سود هم مورد قبول نمی باشد، در این صورت برای مودی اصلاحی در نظر گرفته می شود.
2. رسیدگی بر مبنای علی الراس
   در این روش پرونده، دفاتر و درآمد مورد قبول قرار گرفته نشده است و مالیات بر اساس ضرایب سالیانه فعالیت ها مشخص می شود.

مراحل رسیدگی مالیاتی

فرآیند رسیدگی مالیاتی به شرح ذیل می باشد :

1. در ابتدا ممیز مالیاتی بر اساس برگه درخواست اسناد و مدارک حسابداری، از مودی مالیاتی درخواست اسناد و مدارک حسابداری را برای بررسی دارد.
2. پس از دریافت مدارک مربوطه، کارشناس مالیاتی موظف می باشد که تا مدت زمان یک هفته تا پانزده روز پس از بعد از ابلاغ درخواست فوق به محل کار مودی مراجعه کند و دفاتر، اسناد و مدارک وی را مورد بررسی قرار دهد.
3. در بعضی از موارد و در شرایط خاص، ممکن است که ممیز مالیاتی از مودی بخواهد که اسناد و مدارک حسابداری و مالی را در زمان مقرر شده نزد وی به سازمان امور مالیاتی ببرد و مراحل پرونده را رسیدگی کنند.