مالیات عایدی بر سرمایه چیست؟

مالیات بر عایدی سرمایه (Capital Gains Tax یا CGT) یکی از انواع مالیات است که در بسیاری از کشورهای جهان به اجرا گذاشته می‌شود و نقش مهمی در نظام مالیاتی ایفا می‌کند. پیشینه اولین اجرا به کشور آمریکا در سال 1913 میلادی و همچنین در انگلستان در سال 1965 میلادی مربوط می شود. با توجه به آثار مالیاتی آن ، درک ماهیت و کارکرد این نوع مالیات برای سرمایه‌گذاران، دولت‌ها و عموم مردم ضروری است. در این مقاله از سایت اوراش به بررسی جامع مالیات بر عایدی سرمایه، اهمیت آن، انواع دارایی‌های مشمول آن، تفاوت آن با مالیات‌بردرآمد، و وضعیت آن در ایران می‌پردازیم.

عایدی سرمایه به چه معناست؟

عایدی سرمایه به سود حاصل از فروش دارایی سرمایه‌ای اطلاق می‌شود. این سود زمانی تحقق می‌یابد که دارایی با قیمتی بیشتر از قیمت خرید به فروش برسد. به‌عبارت‌دیگر، تفاوت بین قیمت فروش و قیمت خرید (پس از کسر هزینه‌های مرتبط) عایدی سرمایه محسوب می‌شود.

به‌عنوان‌مثال، اگر شما یک دستگاه خودرو را به قیمت 100 میلیون تومان خریداری کنید و پس از مدتی آن را به قیمت 120 میلیون تومان بفروشید، عایدی سرمایه شما 20 میلیون تومان خواهد بود و این مبلغ مشمول مالیات فروش خودرو (به عنوان بخشی از مالیات بر عایدی سرمایه) خواهد شد.

مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟

مالیات بر عایدی سرمایه مالیاتی است که بر سود حاصل از فروش دارایی‌های سرمایه‌ای اعمال می‌شود. به بیان ساده‌تر، زمانی که شما یک دارایی مانند ملک، سهام، خودرو، یا ارز را با قیمتی بالاتر از قیمت خرید آن به فروش می‌رسانید، سودی به دست می‌آورید که این سود مشمول مالیات CGT می‌شود. این مالیات بر تفاوت بین قیمت فروش و قیمت خرید دارایی (به‌اضافه هزینه‌های مرتبط) محاسبه و اخذ می‌گردد.

مالیات بر عایدی سرمایه یک ابزار مالیاتی مهم برای دولت‌ها به شمار می‌رود. این مالیات به دولت‌ها کمک می‌کند تا درآمد کسب کنند و از این درآمد برای تأمین مالی خدمات عمومی مانند آموزش، بهداشت، و زیرساخت‌ها استفاده کنند. همچنین، مالیات CGT می‌تواند به کاهش نابرابری درآمدی کمک کند، همچنین نقش تنظیم گری اقتصادی قوانین مالیاتی نیز در این نوع مالیات نمود بارزتری دارد.

انواع عایدی سرمایه

مالیات بر عایدی سرمایه برای دارایی‌ها زیر اعمال می‌شود. که عبارت‌اند از:

• ملک
• خودرو
• ارز
• طلا ، نقره ، پلاتین و مسکوکات آنها ، جواهرآلات

مالیات بر عایدی سرمایه‌ یا مالیات بر سوداگری و سفته بازی در ایران

وضعیت مالیات سرمایه‌ای در ایران همواره مورد بحث‌وبررسی بوده است. در ایران پیاده سازی مالیات بر عایدی سرمایه، برای نخستین بار در سال ۱۳۴۵ مطرح گردید و طرح تفاوت مالیات بر خرید و فروش زمین در قانون وضع شد که این طرح به طور کامل اجرا نشد.

در سال ۱۳۶۶ نیز مالیات بر سرمایه و خانه های خالی مطرح گردید  اما در سال ۱۳۸۰ این ماده و مواد دیگری اعم از مالیات مستغلات مسکونی خالی و اراضی بایر حذف شد.

در سال ۱۳۹۱ وزارت امور اقتصادی و دارایی لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم را ارائه کرد و مورد تصویب هیأت وزیران قرار گرفت؛ که در شهریور ماه سال ۱۳۹۳ طی بررسی لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم نمایندگان مجلس به مالیات بر عایدی سرمایه رأی منفی دادند. بنابراین اجرایی شدن طرح مالیات بر عایدی سرمایه کنار گذاشته شد.

در حال حاضر این موضوع با عنوان قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی در دستور کار قوه مقننه می باشد.

چرا مالیات بر عایدی سرمایه اهمیت دارد؟

اهمیت مالیات بر عایدی سرمایه از نگاه دولت:

• تأمین منابع مالی دولت: این مالیات یکی از منابع درآمدی مهم برای دولت‌ها محسوب می‌شود و به عنوان یک پایه مالیاتی جدید حائز اهمیت است.
• کاهش نابرابری: مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند به کاهش نابرابری در جامعه کمک کند، این موضوع با شفافیت بیشتر در نظام مالیات ستانی اتفاق خواهد افتاد.
• تشویق سرمایه‌گذاری بلندمدت: با اعمال نرخ‌های مالیاتی متفاوت برای دارایی‌های نگهداری شده برای مدت طولانی‌تر، دولت‌ها می‌توانند سرمایه‌گذاری بلندمدت را تشویق کنند.
• تنظیم بازار: مالیات CGT می‌تواند به تنظیم بازار دارایی‌ها کمک کند. با افزایش مالیات، انگیزه برای سفته‌بازی و فعالیت های غیرمولد در بازار کاهش می‌یابد.
• افزایش شفافیت: با اجرائی شدن این قانون و الزام به ثبت معاملات خرید و فروش دارایی ها (شامل ملک، خودرو، طلا، نقره ، جواهرآلات ، پلاتین و ارز)، باعث افزایش شفافیت در بازار دارایی‌ها کمک می‌کند.

اهمیت مالیات بر عایدی سرمایه از نگاه اقتصادی:

• کاهش سفته‌بازی: مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند سودآوری فعالیت‌های سفته‌بازانه را کاهش دهد. این امر سفته‌بازان را از خرید و فروش دارایی‌ها به‌منظور کسب سودهای کوتاه‌مدت منصرف کرده و به تثبیت قیمت‌ها کمک کند.
• تشویق سرمایه‌گذاری بلندمدت: مالیات بر عایدی سرمایه با نرخ‌های متفاوت برای دوره‌های نگهداری مختلف می‌تواند سرمایه‌گذاران را به نگهداری دارایی‌ها برای مدت طولانی‌تر تشویق کند. این امر به تأمین مالی پروژه‌های بلندمدت و توسعه اقتصادی پایدار کمک می‌کند.
• جلوگیری از حباب‌های قیمتی: مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند از شکل‌گیری حباب‌های قیمتی در بازارها جلوگیری کند. با مالیات‌ستانی از سودهای بادآورده، می‌توان انگیزه سوداگری را کاهش داد و از افزایش غیرمنطقی قیمت‌ها جلوگیری کرد.
• توزیع عادلانه‌تر ثروت: مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند به توزیع عادلانه‌تر ثروت در جامعه کمک کند. درآمد حاصل از این مالیات برای تأمین مالی برنامه‌های رفاهی و حمایتی دولت استفاده شده که می‌تواند به کاهش فقر و نابرابری کمک کند.

تفاوت مالیات بر عایدی سرمایه با مالیات‌بردرآمد

مالیات بر عایدی سرمایه و مالیات‌بردرآمد دو پایه مالیاتی متفاوت هستند که هر کدام بر منابع درآمدی مختلف اعمال می‌شوند. مهم‌ترین تفاوت‌های مالیات بر عایدی سرمایه با مالیات‌بردرآمد عبارت‌اند از:

1. منبع درآمد: مالیات‌بردرآمد بر درآمد حاصل از کار (مانند حقوق و دستمزد)، فعالیت‌های تجاری و سایر منابع درآمدی اعمال می‌شود. در مقابل، مالیات بر عایدی سرمایه بر سود حاصل از فروش دارایی‌های سرمایه‌ای اعمال می‌شود.
2. زمان پرداخت: مالیات‌بردرآمد معمولاً به‌صورت دوره‌ای (مانند ماهانه یا سالانه) پرداخت می‌شود. اما مالیات بر عایدی سرمایه معمولاً در زمان فروش دارایی و تحقق سود پرداخت می‌شود.

چه افرادی مشمول مالیات بر عایدی سرمایه هستند؟

این پرسش مطرح می‌شود که مالیات بر عایدی سرمایه شامل چه کسانی می‌شود؟ کلیه اشخاص غیر-تجاری انتقال دهنده یا واگذارنده دارایی های گفته شده، در کلیه مناطق کشور از جمله مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی، مشمول مالیات عایدی بر سرمایه هستند.

اشخاص تجاری حقیقی و همچنین اشخاص حقوقی در چهار سال ابتدای اجرای این قانون، در صورتی که تاریخ تملک ملک و خودرو آنها قبل از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون باشد، مشمول مالیات بر عایدی نخواهند بود و مطابق قوانین فعلی مشمول مالیات می باشند. (مطابق ماده 20 و 21 قانون مالیات بر عایدی سرمایه)

با این‌وجود، سؤال مهم‌تری که اغلب مطرح می‌شود، درصد جمعیت مشمول این مالیات است. واقعیت این است که با طراحی دقیق معافیت‌ها و محدودیت‌های گنجانده شده در طرح مالیات بر عایدی سرمایه، تنها درصد کمی از افراد جامعه مشمول این مالیات می‌شوند. این معافیت‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که تقاضای مصرفی افراد در دارایی‌هایی مانند مسکن، خودرو و طلا، مشمول مالیات نشود. به‌عبارت‌دیگر، هدف اصلی این طرح، اخذ مالیات از سوداگری‌های کلان و معاملات غیرمولد است، نه اخذ مالیات از معاملات روزمره و مصرفی افراد عادی. بر اساس شواهد آماری موجود، تخمین زده می‌شود که کمتر از ۵ درصد از افراد جامعه مشمول این نوع مالیات خواهند شد.

در نتیجه، تصویب قانون مالیات بر عایدی سرمایه، نباید به منزله ملزم شدن همه افراد جامعه به پرداخت مالیات بر بخشی از دارایی‌هایشان تلقی شود. هدف اصلی این قانون، تنظیم فعالیت‌های اقتصادی غیرمولد و جلوگیری از سوداگری‌های کلان است و تنها درصد کمی از افراد جامعه که در این نوع فعالیت‌ها مشغول هستند، مشمول این مالیات خواهند شد.

نرخ مالیات بر عایدی سرمایه

نرخ مالیات بر عایدی سرمایه معمولاً به‌صورت درصدی از سود حاصل از فروش دارایی تعیین می‌شود.

نرخ مالیات بر عایدی سرمایه برای اشخاص حقیقی مطابق ماده 131 ق.م.م (الحاق ماده 7 به ذیل فصل اول باب دوم و الحاق تبصره 2 به ماده 93 قانون مالیات های مستقیم ) و برای اشخاص حقوقی مطابق ماده 105 ق.م.م (الحاق تبصره 8 به این ماده) خواهد بود.

به علاوه برای کاهش انگیزه سوداگری و افزایش سرمایه‌گذاری مولد و همچنین جلوگیری از فرار سرمایه مشوق های مالیاتی نیز در این قانون در نظر گرفته شده است.

برخی از معافیت های قانون مالیات بر عایدی سرمایه

• انتقال ملک مسکونی متعلق به اشخاص غیر تجاری بالای هجده سال در صورتی که دوره تملک بیش از سه سال باشد و شخص انتقال دهنده ملک مسکونی دیگری نداشته باشد.
• انتقال خودرو سواری پلاک شخصی متعلق به اشخاص غیر تجاری بالای هجده سال در صورتی که دوره تملک بیش از سه سال باشد و شخص انتقال دهنده ملک مسکونی دیگری نداشته باشد.
• انواع طلا و نقره و پلاتین و مسکوکات آنها و جواهرآلات متعلق به هر شخص غیر تجاری بالای هجده سال مجموعاً به میزان یکصد و پنجاه گرم طلای هجده عیار یا معادل آن در هر پنج سال
• اولین انتقال املاک با هر نوع کاربری و حق واگذاری محل ، و انواع خودروی سواری دارای پلاک شخصی؛ تا سه سال پس از استقرار کارپوشه های غیر تجاری
• کلیه اراضی با کاربری کشاورزی و اراضی فاقد کاربری خارج از محدوده شهر با دوره تملک بالای سه سال اعم از باغ ها و زمین های زراعی بجز باغ ویلاها
• عایدی سرمایه حاصل از انتقال املاک در صورتی که مشمول ماده (۷۷) این قانون شود مشمول مالیات نمیباشد

موعد پرداخت و جرائم عدم پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه

سازمان موظف است مالیات متعلق به اشخاص غیرتجاری در هر سال را بر اساس اطلاعات موجود در سامانه مودیان حداکثر تا پایان تیرماه سال بعد، تعیین و از طریق کارپوشه غیرتجاری اعلام نماید. و اشخاص مکلفند حداکثر تا آخر مرداد مالیات متعلقه را پرداخت نمایند.

عدم پرداخت مالیات در این موعد، موجب تعلق جریمه ای معادل 2/5 % نسبت به اصل بدهی مالیاتی به ازای هر ماه تاخیر می شود.

در صورت عدم پرداخت مالیات مذکور در مهلت مقرر، سازمان از طریق عملیات اجرایی نسبت به وصول مالیات متعلق و جریمه آن اقدام می نماید.

بستر اجرای قانون

با الحاق ماده 16 مکرر و سایر اصلاحات و الحاقات به قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، با استقرار کارپوشه غیرتجاری حداکثر 20 ماه پس از لازم الاجرا شدن ماده 16 مکرر، بستر لازم برای اجرای مالیات بر عایدی سرمایه فراهم خواهد گردید.

همچنین اطلاعات لازم بر اساس صورتحساب های الکترونیکی که اشخاص ملزم به صدور آن خواهند بود، ایجاد خواهد شد.

آیا مالیات بر زیان سرمایه هم وجود دارد؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت که به طور مستقیم مالیاتی تحت عنوان “مالیات بر زیان سرمایه” وجود ندارد. با این‌حال، این موضوع در ماده 15 قانون مالیات بر عایدی سرمایه پیش بینی شده است و صرفاً زیان ملک و خودرو و در دوره تملک بیشتر از یک سال از عایدی کلیه دارایی های گفته شده در بالا در سال یا سال های بعد کسر خواهد شد.

به‌عنوان‌مثال، اگر فردی در یک دوره مالیاتی 100 میلیون تومان سود از فروش یکی از دارایی ها چهارگانه و 50 میلیون تومان زیان از فروش ملک داشته باشد، فقط بر 50 میلیون تومان سود باقیمانده مالیات بر عایدی سرمایه پرداخت خواهد کرد.

در برخی کشورها از جمله ایران، امکان انتقال زیان های سرمایه‌ای به دوره ‌های مالیاتی بعدی نیز وجود دارد. به‌این‌ترتیب، اگر زیان سرمایه‌ای در یک دوره مالیاتی از سود سرمایه‌ای بیشتر باشد، می‌توان مابقی زیان را به دوره‌های مالیاتی آتی منتقل کرد و با سودهای سرمایه‌ای آینده تهاتر نمود. هدف از این رویکرد، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و تشویق افراد و شرکت‌ها به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مختلف است. اگر زیان های سرمایه‌ای قابل تهاتر یا انتقال نبودند، سرمایه‌گذاران تمایل کمتری به ریسک‌پذیری و سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی با بازدهی بالقوه بالا اما ریسک بالا می‌داشتند.

تغییرات قانون مالیات های مستقیم با لازم الاجرا شدن قانون مالیات بر عایدی سرمایه در راه است!

عمده تغییرات در مبحث مالیات بر درآمد اتفاقی می باشد، همچنین قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان نیز اصلاحاتی خواهد داشت و به علاوه قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی (یا همان مالیات بر عایدی سرمایه) عمدتاً با الحاق مواد 3 الی 9 مکرر به باب دوم فصل اول قانون مالیات های مستقیم تاثیر گذار خواهد بود.

آیا این مالیات بر مصرف‌کننده نهایی فشار وارد می‌کند؟

اثر مالیات بر عایدی سرمایه بر مصرف‌کننده نهایی به عوامل مختلفی بستگی دارد. به طور کلی اگر دوره تملک دارایی ها طولانی باشد یا تعداد دارایی ها کم باشد (مصرف خود شخص)، مالیات بر عایدی سرمایه کمتر و در برخی موارد حتی صفر خواهد بود اما در صورتی که بخشی از درآمد افراد از خرید و فروش دارایی های چهارگانه گفته شده در بالا باشد مالیات متناسب با آن محاسبه و وصول خواهد شد.

• افزایش قیمت کالاها و خدمات: اگر شرکت‌ها مجبور به پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه بر سود حاصل از فروش دارایی‌های خود شوند، ممکن است این هزینه را به قیمت کالاها و خدمات خود منتقل کنند. این امر منجر به افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان می‌شود.
• کاهش سرمایه‌گذاری: مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاری را کاهش دهد، زیرا سرمایه‌گذاران مجبور به پرداخت بخشی از سود خود به‌عنوان مالیات هستند. کاهش سرمایه‌گذاری می‌تواند منجر به کاهش تولید و افزایش بیکاری شود که در نهایت به ضرر مصرف‌کنندگان خواهد بود.
• افزایش اجاره‌بها: مالیات بر عایدی سرمایه بر سود حاصل از فروش املاک می‌تواند منجر به افزایش قیمت املاک و اجاره‌بها شود. این امر می‌تواند فشار مالی زیادی را بر مستأجران و خریداران مسکن وارد کند.
• کاهش نقدشوندگی بازارها: درصورتی‌که مالیات بر عایدی سرمایه به درستی طراحی نشود، می‌تواند نقدشوندگی بازارها را کاهش دهد. به عنوان مثال، مالیات‌های سنگین بر عایدی سرمایه می‌تواند دارندگان دارایی را تشویق کند تا دارایی‌های خود را نگه دارند و از فروش آنها خودداری کنند. این امر می‌تواند منجر به کاهش حجم معاملات و افزایش نوسانات قیمت‌ها شود.

با این‌حال، باید توجه داشت که مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند منافعی نیز برای مصرف‌کنندگان داشته باشد. به‌عنوان‌مثال، درآمد حاصل از این مالیات برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی، بهداشت و آموزش استفاده می‌شود که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی مصرف‌کنندگان کمک کند.

نتیجه‌گیری

مالیات بر عایدی سرمایه یک پایه مالیاتی جدید است که نقش مهمی در نظام مالیاتی ایفا می‌کند. درک ماهیت و کارکرد این نوع مالیات برای سرمایه‌گذاران، دولت‌ها و عموم مردم ضروری است. با تدوین و اجرای قوانین شفاف و کارآمد در زمینه مالیات بر عایدی سرمایه، می‌توان از مزایای این نوع مالیات برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور بهره‌مند شد. همچنین مودیان مالیاتی این قانون می توانند با آگاهی و شناخت کافی از تکالیف ، مشوق ها و ترجیحات قانونی کمترین آثار مالیاتی را داشته باشند و به نوعی مالیات خود را بهینه نمایند.