تجزیه و آنالیز سنی مطالبات، بدهکاران و بستانکاران

تجزیه سنی مطالبات چیست؟ تحلیل سن بدهکاران و بستانکاران

تجزیه‌ی سنی مطالبات یک مفهوم اساسی در حسابداری و مالیات است که معمولا به عنوان یک روش برای تحلیل مطالبات پرداخت نشده یا دریافت‌نشده در یک شرکت یا سازمان استفاده می‌شود. این تحلیل مدت زمانی که مطالبات به صورت معمولا در اختیار شرکت یا سازمان قرار دارند را بررسی می‌کند و میزان ریسک و محتمل‌ترین تثریب‌ ها را نشان می‌ دهد.

اهمیت تجزیه‌ی سنی مطالبات

تجزیه‌ی سنی مطالبات به شرکت‌ها و سازمان‌ ها کمک می‌کند تا پرداخت‌های مشتاقانه‌ ی مشتریان و مشخصه‌ ها یی همچون زمان آینده پرداخت‌ها، ریسک دریافت‌نشدن مطالبات و نیاز به اقدامات مالیاتی را در نظر بگیرند. این تجزیه اطلاعات مهمی را ارائه می‌دهد که در تصمیم‌گیری‌های مالی و مدیریتی بسیار کمک‌کننده است.

انواع مطالبات

مطالبات را معمولا به دو دسته تقسیم می‌کنیم:

1. مطالبات جاری (Current Receivables)

این مطالبات مرتبط با وام‌دهندگان یا مشتریان هستند که قراردادها یا معاملاتی دارند که انتظار داریم در یک دوره‌ی زمانی نزدیک پرداخت شوند (معمولاً یک سال یا کمتر).

2. مطالبات غیرجاری (Non-current Receivables)

این دسته شامل مطالباتی است که معمولا در یک دوره زمانی بیش از یک سال قابل دریافت هستند.

اثرات تجزیه‌ی سنی مطالبات

تحلیل سن مطالبات می‌تواند تأثیرات مهمی بر مالیات و نیازهای نقدینگی شرکت‌ها داشته باشد. این تجزیه می‌تواند مشخص‌کننده‌ی ریسک‌های مطالباتی شرکت باشد و در تصمیم‌گیری‌های مالی و مدیریتی تأثیر زیادی داشته باشد.

نحوه مانیتورینگ و ابزارهای آنالیز سنی مطالبات

نرم‌افزارهای حسابداری معمولا ابزارها و گزارشات مختلفی برای تجزیه‌ی سنی مطالبات ارائه می‌کنند. این می‌تواند شامل جداول تجزیه‌ی سنی، نمودارها و شاخص‌های عملکرد مالی باشد. این ابزارها به مدیران و تصمیم‌گیران امکان می‌دهند تا اطلاعات مربوط به مطالبات را به‌روزرسانی نموده و برای تصمیم‌گیری‌های مالی و مدیریتی بهره ببرند.

تجزیه سنی حساب های دریافتنی

حساب های دریافتنی در واحد تجاری از این حیث پراهمیت است که بر نقدینگی مجموعه تاثیر مستقیم دارد و با بزرگ شدن واحد تجاری و افزایش عمر آن افزایش چشم گیری پیدا می کند. معمولا علاوه بر دقت و برآوردهای اعتباری که برای مشتریان فروش نسیه در مجموعه ها سنجیده می شود، باز هم مطالباتی در اصطلاح سوخت می شود و امکان وصول آن ها ناممکن یا در حداقل ممکن است. این تفکیک و تحلیل در بدهکاران باعث می شود برآورد دقیق تری از حسابها و اسناد دریافتنی بنگاه اقتصادی داشته باشیم.
همینطور که می دانید مطالبات در بنگاههای اقتصادی حساب های دریافتنی و اسناد دریافتنی را شامل می شود بنابراین بر اساس اصل تطابق با درآمد و همینطور اصل واقعیت در پایان هر دوره مالی این دسته از مطالبات سوخت شده یا لاوصول بر مبنای برآورد تحلیل زمانی در حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول نگهداری می شود.
حسابهای دریافتنی جزء دارایی های جاری ترازنامه طبقه بندی می شود.عدم دقت در ارزشیابی حسابهای دریافتنی باعث گمراهی در صورت های مالی بنگاههای اقتصادی می شود زیرا باید ضرر و زیان احتمالی حاکی از سوخت مطالبات و ذخیره مربوط به آن برآورد شود.

روش های ثبت مطالبات مشکوک الوصول در دفاتر قانونی

–  روش حذف مستقیم : در این روش مطالبات لاصول کلا به طور مستقیم حذف می شوند بدین ترتیب که حساب هزینه مطالبات مشکوک الوصول بدهکار و حساب دریافتنی به مبلغ این مطالبات بستانکار می شود. این روش دربیشتر واحدهای تجاری کوچک کاربرد دارد و خلاف قوانین حسابداری ست.
–  روش ایجاد ذخیره : در این روش بعد از شناسایی مطالبات مشکوک الوصول ، حساب هزینه مطالبات مشکوک الوصول را به آن مبلغ بدهکار و حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول بستانکار می شود. در صورتی که احتمال وصول مطالبات مشکوک الوصول در آینده صفر شود حساب ذخیره را بدهکار و حساب دریافتنی بستانکار می شود. نکته مهم اینست که برای لاوصول شدن مطالبات باید اسناد و مدارک مکفی ارائه شود.
انواع مطالبات از نظر امکان وصول:
–  مطالبات لاوصول : حسابها و اسناد دریافتنی که امکان وصول آن ها صفر است.
–  مطالبات مشکوک الوصول : حسابها و اسناد دریافتنی که در احتمال وصول آن ها تردید وجود دارد.
–  مطالبات حتمی الوصول : حسابها و اسناد دریافتنی که قطعا وصول خواهد شد.
ذخیره مطالبات مشکوک الوصول یک حساب دائمی و ترازنامه ای می باشد که در پایان دوره مالی مانده مربوط به آن به روز و به دوره مالی بعدی منتقل می شود.
محاسبه مطالبات مشکوک الوصول به چهار روش می باشد :
–  درصدی از کل حساب های دریافتنی : درصدی از حساب های دریافتنی براساس تجربه فروش آن بنگاه اقتصادی به عنوان ذخیره مطالبات مشکوک الوصول در نظر گرفته می شود.
–  درصدی از فروش های نسیه : درصدی از فروش هایی که به صورت اعتباری انجام شده را به عنوان مطالبات مشکوک الوصول در نظر می گیرند.
–  روش تجزیه سنی حساب های دریافتنی : در این روش ابتدا عمر حساب های دریافتنی برآورد می شود براساس این براورد محاسبه مطالبات مشکوک الوصول راحت تر خواهد بود. جدول سنی حسابهای دریافتنی از فهرست نام بدهکاران، تاریخ ایجاد بدهی ، سررسید پرداخت آن ها و مبلغ بدهی تشکیل شده است. در این روش حساب بدهکاران مجموعه و مبلغ آن ها و تاریخ سررسید مربوط به هریک لیست می شود. براساس سرسیدها طبقه بندی و تجزیه انجام می شود سپس هر طبقه برمبنای ارزیابی درصدهای میانگین ، تحلیل می گردند این درصدها هرچه از زمان وصول تاریخ سررسید گذشته باشد بزرگ تر می شوند. منظور اینست که احتمال وصول این حساب دریافتنی کمتر می شود. در این روش عمر مطالبات آنالیز می شود. این جدول باید روتین مجموعه هایی که دارای فروش اعتباری هستند باشد، زیرا اعتبار مشتریان بدین وسیله سنجیده می شود.
–  روش بررسی موردی : در این روش مورد به مورد مطالبات مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و برای هرکدام از آنها درصد مشخصی به عنوان مطالبات مشکوک الوصول تخصیص می یابد.
بعد از این که مبلغ مطالبات مشکوک الوصول محاسبه شد هزینه مطالبات مشکوک الوصول به رقم محاسبه شده بدهکار و حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول به همان رقم بستانکار می شود. که با توجه به اصل تطابق، حساب هزینه مطالبات مشکوک الوصول در پایان دوره مالی با توجه به موقت بودن آن به حساب سود/زیان (هزینه توزیع و فروش) بسته می شود.

بند 11 ماده 148 قانون مالیات های مستقیم و تجزیه سنی مطالبات

طبق بند 11 ماده 148 اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 1380/11/27 سازمان امور مالیاتی شرایط پذیرش هزینه مطالبات مشکوک الوصول بدین ترتیب است :

• –  هزینه مطالبات مشکوک الوصول منحصرا باید در ارتباط با فعالیت واحد تجاری باشد.
• –  میزان ذخیره مطالبات مشکوک الوصول برای هریک از بدهکاران مشخص و تفکیک شده باشد.
• –  اسناد و مدارک مربوطه برای لاوصول بودن از کفایت لازم برخوردار باشد.
• –  هزینه مطالبات مربوط به طلب کارمندان، مدیران ، سهامداران ، شرکا و شرکت های تابعه قابل قبول نیست.
• –  چنانچه مطالبات از پوشش بیمه ای برخوردار است، در صورت لاوصول بودن، مازاد پوشش بیمه ای قابل قبول برای ایجاد ذخیره خواهد بود.
• –  ذخیره ایجادی مطالبات مشکوک الوصول ، بایستی در دفاتر مجموعه به حساب مخصوص منظور شده باشد تازمان وصول طلب یا لاوصول بودن آن محقق شود.

محاسبه متوسط دوره وصول مطالبات، از محاسبه دو آیتم قبلی شروع می شود :

حسابها و اسناد دریافتنی ابتدای دوره + حسابها و اسناد دریافتنی پایان دوره / 2 = میانگین حسابها و اسناد دریافتنی
درآمد / میانگین حساب ها و اسناد دریافتنی = گردش حساب های دریافتنی
365 / گردش حساب های دریافتنی = متوسط دوره وصول مطالبات

اثرات تجزیه‌ی سنی بدهکاران

تحلیل سن بدهکاران می‌تواند تأثیرات زیادی بر مالیات و نیازهای نقدینگی شرکت‌ها داشته باشد. برای مثال، ممکن است بدهی‌های زمان‌دار سبب کاهش نقدینگی فعلی شرکت شود و در نتیجه بخشی از سرمایه‌گذاری‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، تجزیه‌ی سنی بدهکاران در ارتباط با مالیات نقش مهمی دارد، زیرا ممکن است در تعیین حسابداری مالیاتی و مشخصه‌های مرتبط با آن تأثیرات قابل توجهی داشته باشد.