ارز و عملیات تسعیر ارز

انواع ارز از لحاظ قیمت طبق بیانیه بانک مرکزی به ترتیب زیر است :

• ارز با نرخ دولتی: این ارز برای واردات کالاهای اساسی و استراتژیک به کار می رود مثل واردات دارو، غلات، گوشت …
• ارز با نرخ نیمایی: بانک مرکزی سامانه ای راه اندازی کرده است که در آن صادرکنندگان، ارز حاصل از صادرات خود را به واردکنندگانی که درخواست ارز خود را در همین سامانه ثبت کردند به نرخ توافقی عرضه می کنند. ارز نیمایی از لحاظ قیمت بین ارز دولتی و ارز آزاد می باشد.
• ارز آزاد : بانک مرکزی برای کنترل نوسانات نرخ ارز سامانه سرواژه را راه اندازی کرد که در این سامانه بهای ارز را سنا (سامانه نظارت ارز) به صورت لحظه ای، روزانه و ماهانه اطلاع رسانی می کند. نرخ اعلام شده توسط این سازمان مورد تایید سازمان امور مالیاتی است.

طبق دستورالعمل 524/93/200 و بخشنامه 172/97/200 سازمان امور مالیاتی مبانی مورد قبول سازمان جهت فرآیند عملیات تسعیر ارز و اعمال نرخ های ارزی معاملات اقلام پولی و غیر پولی را به مودیان اعلام کرده است.

اقلام پولی: ویژگی اصلی اقلام پولی، حق دریافت (یا تعهد پرداخت) مبلغ ثابت یا قابل تعیینی از وجه نقد می‌باشد. که طبق بند 16 استاندارد شماره 16 شامل :

• موجودی نقد و بانک
• اسناد و حساب های دریافتنی و پرداختنی تجاری
• تسهیلات مالی دریافتنی و پرداختنی
• سایر حساب ها و اسناد پرداختنی و دریافتنی تجاری
• سود سهام پرداختنی در اشخاص حقوقی
• پیش دریافت ها در کالاهایی که قیمت آنها در موقع تحویل تعیین شده است.

اقلام غیرپولی: ویژگی اصلی اقلام غیر پولی، نبود حق دریافت (یا تعهد پرداخت) مبلغ ثابت یا قابل تعیینی از وجه نقد می‌باشد. که شامل :

• پیش پرداخت خرید کالا و خدمات به قیمت ثابت
• سرقفلی و دارایی های نامشهود
• موجودی های مواد و کالا
• دارایی های ثابت مشهود
• و آن دسته از بدهی هایی که از طرق تحویل دارایی های غیر پولی تسویه می شوند.

منظور از معاملات ارزی نیز معاملاتی ست که به جای پول رایج مملکتی از واحد پولی دیگری استفاده می شود. ثبت معاملات ارزی در زمان شناخت اولیه باید به واحد پول عملیاتی (واحد پول محیط اقتصادی اصلی واحد تجاری) و براساس نرخ ارز در زمان معامله انجام شود. (بند 21 استاندارد شماره 16)
جالب است بدانید که واژه تسعیر یک کلمه عربی که در فرهنگ دهخدا به معنای نرخ نهادن و قیمت گذاری ست و اما نرخ تسعیر ارز به معنای تبدیل دو واحد پولی متفاوت به یکدیگر است.

تاثیر تسعیر نرخ ارز بر بنگاه های اقتصادی:

– بانک ها: افزایش نرخ تسعیر ارز در بانک هایی که دارایی های ارزی دارند باعث می شود دارایی ها با نرخ بالاتری در صورت های مالی گزارش شوند و این افزایش سود محاسبه شده برای سهامداران نویددهنده خواهد بود ولی در بانک هایی که دارای بدهی های ارزی هستند افزایش نرخ تسعیر ارز تاثیر منفی و نشان دهنده زیان به دلیل کاهش ارزش پول رایج کشوری است.
بانک مرکزی هر 6 ماه یک بار نرخ تسعیر ارز را اعلام می کند.
– شرکت های وارداتی و صادراتی: رشد و حیات این شرکت ها به شدت به نرخ ارز  مرتبط است. در شرکت های صادراتی افزایش نرخ تسعیر ارز باعث سود و ایجاد انتفاع می شود اما در شرکت های وارداتی این افزایش به دلیل بالا بودن نسبی نرخ تورم سالیانه و در نتیجه کاهش ارزش پول ملی زیان آور خواهد بود.
– شرکت های پذیرفته شده در بورس:  نرخ تسعیر ارز در این نوع از شرکت ها به دلیل وجود دارایی ها و بدهی های ارزی برای سهامداران موضع بسیار پراهمیتی ست. سود ناشی از تسعیر ارزی قابل محاسبه ست اما در بین سهامداران تقسیم نمی شود.
– در شرکت ها و ارگان های دولتی: طبق ماده 36 قانون محاسبات عمومی کشور در شهریور 66 مقرر شد که سود و زیان حاصل از تسعیر دارایی ها و بدهی های ارزی شرکت های دولتی درآمد یا هزینه محسوب نمی شود. مابه التفاوت مذکور (حاصل از تسعیر دارایی ها و بدهی ها) در حساب ذخیره تسعیر دارایی ها و بدهی های ارزی ثبت می شود. در پایان سال مالی مانده حساب ذخیره بدهکار و حساب سود و زیان همان سال بستانکار خواهد شد و اما اگر این مابه التفاوت از مبلغ سرمایه ثبت شده تجاوز نماید مبلغ مازاد پس از طی مراحل قانونی به حساب سرمایه منتقل می شود. (بند 31 استاندارد شماره 16)

روش محاسبه نرخ تسعیر ارز :

تسعیر ارزی در واقع نوعی عملیات تجدید ارزیابی در دارایی های ارزی ست. حسابداران با محاسبه نرخ تسعیر ارز، سود و زیان واقعی شرکت ها و تاثیرات ناشی از تغییر نرخ ارز را بر بیلان و صورت های مالی بررسی می کنند. در پایان دوره مالی مابه التفاوت مبلغ بدهی یا طلب ارزی در حساب سود و زیان ناشی از تسعیر ارز نگه داری می شود.
تسعیر نرخ ارز در معاملات تحصیل یا فروش دارایی ها به صورت ارزی و یا مبادلات خرید و فروش کالا و خدمات بین المللی (فعالیت های عملیاتی بنگاه ها)و همینطور اعطا یا دریافت تسهیلات بین المللی (فعالیت های تامین مالی بنگاه ها)روی می دهد.

محاسبه نرخ تسعیر ارز از دو دیدگاه قابل بررسی است:

دیدگاه اول : تعداد ارز استفاده شده در طول سال مالی

• استفاده از یک ارز در طول سال مالی : در معاملات ارزی این نوع شرکت ها فقط از یک واحد پولی در طی دوره یا سال مالی استفاده می کنند.
• استفاده از چند ارز در طول یک سال مالی : این شرکت ها سال مالی را به چندین دوره یا ماه تقسیم می کنند در پایان هر دوره ارز معاملاتی خود را تغییر و در پایان هر دوره ثبت تسعیر را نسبت به همان دوره ثبت می کنند.

دیدگاه دوم: زمان ثبت سند نرخ تسعیر ارز

• روزانه: عملیات تسعیر نرخ ارز در پایان هر روز انجام می شود این روش بسیار دقیق اما طاقت فرساست.
• ماهانه یا دوره مشخص: عملیات تسعیر نرخ ارز در پایان هرماه یا دوره مشخص شده انجام می شود دقت این روش نسبت به روش روزانه پایین تر اما سهولت بیشتری دارد.
• سالانه: در انتهای سال مالی عملیات نرخ تسعیر ارز محاسبه و ثبت می شود این روش اصلا در شرایط فعلی با توجه به نوسانات نرخ ارز مناسب نیست و سود و زیان حاصل از محاسبه این روش قابلیت استناد کمی دارد.

در نرم افزار آرمون امکانی فراهم شده که می توانید معاملات واحد تجاری را به صورت ارزی ثبت کنید و عملیات تسعیر نرخ ارز بنگاه را هم طبق روش انتخابی خود، محاسبه و ثبت نمایید و نمود آن را در بیلان و صورتهای مالی مجموعه مشاهده کنید.